Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

3-боб. Рим ҳуқуқида шахслар тушунчаси 
Jus quod ad personas pertinet
ёки шахсларга хос бўлган ҳуқуқ 
ўрнатмалари Рим ҳуқуқшуносларининг асарларида 2 асосий гуруҳга 
бўлинган: ҳуқуқ субъектларининг Рим жамиятининг оммавий ва хусусий 
ҳаёти иштирокчилари сифатидаги ҳуқуқий ва муомала лаёқати
масалаларини тартибга солувчи ҳуқуқий ўрнатмалари ва алоҳида 
шахсларнинг оилада тутган ўрнини тартибга солувчи ҳуқуқий 
ўрнатмаларига бўлинган. 
Статут ҳуқуқи ёки ҳуқуқий ҳолат биринчи гуруҳ ҳуқуқий 
ўрнатмаларидан иборат бўлиб, Рим давлатининг эркин фуқаролари ва 
аҳолининг бошқа қатламларига тегишли бўлган ҳуқуқий ва муомала 
лаёқати масалаларини тартибга солади. 
1) 
Ҳуқуқий ва муомала лаёқати. 
Алоҳида шахслар (ҳуқуқ 
субъектлари)нинг ҳуқуқий ҳолати –
status
ни аниқлаш мақсадида Рим 
юристлари ҳуқуқий лаёқат –
capacitas juridica
ва муомала лаёқати – 
capacitas agendi
тушунчаларини қўллашган. Ҳуқуқий лаёқат тушунчаси 
Рим юристларининг асарларида тўғридан-тўғри ишлаб чиқилмаган бўлса
ҳам, кўплаб сақланиб қолган далиллар орқали римликлар ҳуқуқий лаёқат – 
 
caput
атамаси остида шахс (субъект)нинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари ётади деб 
тушунганлар. Бу ҳуқуқ ва мажбуриятлар турли асосларга қаратилганлиги 
сабабли ҳуқуқий лаёқат 2 га: оммавий ҳуқуқ – 
jus publicum
соҳасидаги
ҳуқуқий лаёқат ва хусусий ҳуқуқ – 
jus privatum
соҳасидаги ҳуқуқий лаёқат
тушунчаларига бўлинган.
Оммавий ҳуқуқ соҳасидаги лаёқат алоҳида шахсларнинг Рим 
давлатининг ижтимоий ҳаётида тўлиқ ёки қисман иштирок этиши, хусусан,
актив ва пассив сайлов ҳуқуқига эгалик (
jus suffragii ва jus honorum
), 
Рим легионларида ҳарбий хизмат қилиш, Римдаги диний ва оммавий 
байрамларда қатнашиш имкониятларидан иборат бўлган. Бу имкониятлар 
чекланиши ёки кенгайиши шахснинг этник, ижтимоий ҳолати, жинси ва 
шахсий қобилиятига боғлиқ эди.
Хусусий ҳуқуқ соҳасидаги ҳуқуқий лаёқат шахснинг оила ҳуқуқи 
соҳасида –