Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

хусусий натурализация 
ҳар бир 
paterfamilias томонидан адопция ёки Рим оиласига фарзандликка олиш
билан эришилган. Манумиссия ёки қулликдан озод қилиш ҳам шундай 
аҳамиятга эга бўлган. Лекин классик даврда Рим фуқаролигига ҳамма озод 
қилинган қуллар ҳам эришавермаган. Фақат маълум бир формал усулда
озодликка чиқарилган қуллар ва lex Furia Caninia ва lex Aelia Sentia
қонунларига асосан озодликка чиқарилган қуллар фуқароликни қўлга 
киритиши мумкин бўлган. Классик даврдан кейин, озод қилиш усулидан 
қатъий назар эгаси – фуқаро томонидан озод қилинган қуллар фуқаролик 
ҳуқуқларини қўлга киритиши мумкин бўлган. 
Оммавий натурализация давлат органлари (сенат, консуллар, преторлар, 
провинция ҳукмдорлари, принцепс ёки император)нинг қарори билан оддий
ва мустасно ҳолда бўлиши мумкин бўлган.
Оддий натурализация белгиланган шартларни бажарган шахсларга 
берилган. Бу шартлар лотинлар ҳолатидаги шахсларга енгилроқ ва
перегринлар ҳолатидаги шахслар учун мушкулроқ бўлган. Мустасно
кўринишидаги натурализация Рим давлати олдидаги алоҳида хизматлари 
учун айрим шахсларга, бутун бир шаҳарларга ва ҳатто бутун бир халқларга 
берилиши мумкин бўлган. Масалан, lex Plautia Papiria бўйича (мил. Ав. 89 
йил) – Италиянинг барча озод фуқаролари, constitutio Antoniana (212 й.)

---

50 
бўйича эса – бўйсундирилганлар ҳолатидаги шахслардан ташқари, 
империянинг барча озод фуқаролари Рим фуқаролигига эришган. Охир-
оқибатда, Юстинианнинг
beneficium principale
бўйича улар ҳам 
фуқароликни қўлга киритганлар. 
б) 
Рим фуқаролигининг мазмуни.
Рим давлатининг тараққий топиш 
жараёнида Рим фуқаролик ҳуқуқи мазмунини ташкил қилувчи оммавий-
ҳуқуқий ва хусусий-ҳуқуқий ваколатлар гуруҳи шаклланди. Лекин шунга 
қарамай, бу ҳуқуқлардан кўпчилиги на фуқаролик ҳуқуқлари сифатида ва
на барча фуқароларга тегишли бўлган бир хил ҳуқуқлар йиғиндиси сифатида
ривожланган. 
Оммавий ҳуқуқ соҳасида (сиёсий ҳуқуқлар) масалан, қуйидаги
ҳуқуқлар фуқаровий ҳуқуқлар деб ҳисобланган: