Узбекистон Республикаси Олий ва урта махсус таълим вазирлиги. Тошкент Архитектура-курилиш институти Курулишни бошкариш факультети

13.2. Низоларни бошқариш функциялари ва усуллари
Шу нуқтаи назардан, можаронинг иккита функциясини ажратиб кўрсатиш керак: конструктив ва деструктив (зарарли, ҳалокатли).
Менежер (раҳбар) барча ўзгаришларнинг можароли таъсирини тахмин қилиш, маълум гуруҳдаги одамларнинг барча алоқа тизимини таҳлил қилиш, низоларни бошқариш ва уларни конструктив қилиш йўлларини топишлари керак.
Можарони конструктив равишда ҳал этиш мумкин бўлган деб ҳисоблашади, агар:

• 
  можарони томонлар этарли даражада идрок этадилар, яъни ўзларининг ҳам, рақибнинг ҳам ҳаракатларининг ва ниятларининг баҳоланиши шахсий қарама-қаршиликлар билан бузилмайди;
  
• 
  иштирокчилар очиқ ва самарали мулоқот қилиш, муаммони ҳар томонлама муҳокама қилиш, юз бераётган воқеалар юзасидан ўзларининг фикрларини очиқ ифодалаш ва низодан қутулиш йўлларини топишларига тайёр;
  
• 
  ҳамкорлик ва ўзаро ишонч муҳити яратилган.
  

Можароли вазиятни бошқариш усуллари икки гуруҳга бўлиниши мумкин: структуравий ва шахслараро.
Қуйидаги тизимли усуллар низони бартараф этишга ёрдам беради:
- иш талабларини тушунтириш;
- турли одамлар ва бирликларнинг ҳаракатларини, қарор қабул қилиш тартиб-қоидаларини ва ахборот алмашинувини ўзаро боғлайдиган мувофиқлаштириш ва интегратсия механизмларидан фойдаланиш;
- умумий ташкилий комплекс мақсадларни белгилаш;
- мукофот тизимини қўллаш.
Можарони бошқаришнинг шахслараро усуллари бешта асосий хатти-ҳаракатларга асосланган: юмшатилиш; келишув; ҳамкорлик; эътиборсизлик; мухолифат.
Юмшатилиш услуби юмшатилишига ва оддий иш муҳитини яратишга қаратилган ҳаракатларда амалга оширилади. Ушбу услубни қўллаш, агар асосий нарса можарони ҳал қилиш ўрнига тинчлик ва барқарорликни тиклаш бўлса, шунингдек, келишмовчилик мавзуси бошқа томон учун муҳим бўлса ва бу услубни қўллайдиган шахс учун жуда муҳим бўлмаса, оқланади.
Келишув услуби. Ушбу услуб доирасида томонлар ўзаро келишмовчиликларни муайян ўзаро имтиёзлар билан ҳал қилишга ҳаракат қилишади. Мақсадлар шартли тенглик учун тўлиқ амалга оширилмайди. Келишувдан фойдаланиш қобилияти низони тезда ҳал қилишга имкон беради, аммо бу ҳар доим ҳам бунга эришишга ёрдам бермайди.
Ҳамкорлик услуби томонлар бир-биридан ажралиб туриши билан ажралиб туради, бироқ ўз позитсияларини ифодалаш, низонинг сабабларини тушуниш ва узоқ муддатли ўзаро манфаатли эчимларни ишлаб чиқиш учун бир-бирларини тинглашга тайёр. Бу услуб қийин, чунки у ҳис-туйғуларни бартараф этиш, истакларини аниқ ифодалаш, рақибларни диққат билан тинглаш қобилиятини талаб қилади.
Эътибор бермаслик услуби, инсоннинг нуқтаи назарини ҳимоя қилмаслигини, ҳеч ким билан ҳал қилиш учун ҳамкорлик қилмаслигини, фақат келишмовчиликлардан қочиб, муаммони ҳал қилишни истамаслигини англатади. Бундай ҳолда, можаро юзага келмайди, бироқ айрим ҳолларда муаммо ҳал этилмайди. Ушбу услуб қўшимча маълумот тўплаш, вазиятни ўрганиш учун вақтни қўлга киритиш мақсадида муаммони ҳал қилишни кечиктириш учун ишлатилиши мумкин.
Мухолифат услуби бошқаларнинг фикрларини ҳисобга олмасдан фақат ўз фикрига эътибор беришни англатади. Одатда катта ҳокимиятга, кучга, кучли иродасига эга одамлар томонидан ишлатилади. Ушбу услуб, раҳбар ўз манфаатлари учун очиқ кураш олиб борган тақдирда қўлланиши мумкин бўлган эчимни яхшироқ деб ҳисобласа ёки оммабоп бўлмаган қарор қабул қилса, қўлланиши мумкин. Бу услуб субординаторлар ташаббусини бостиради, эркин фикр алмашишга тўсқинлик қилади ва янги можароларга олиб келиши мумкин.
Можаро пайтида муайян хатти-ҳаракатлар услубидан тўғри фойдаланиш вазиятни самарали бошқаришга, зиддиятларни чегаралашга ёки олдини олишга ва уни ҳал қилишга ёрдам беради.
Лойиҳа жамоаси таркибида учта бошқарув ҳолати мавжуд: тартиб, тартибсизлик, бузғунчилик:
1. Бузғунчилик - бу айбдорни (айбдорларни) қидириб топишнинг фойдасизлиги ёки мумкин бўлмаган тартибни бузиши.

2.Тартибсизлик - бузғунчи аниқ маълум бўлган тартибни бузилиши (у жамоат жазосини олади ва тартиб қайта тикланади).

3.Тартиб-бу тартибсизликнинг ёъқлиги.