|
12.3. Ходимларни бошқаришнинг психологик жиҳатлари
Жамоанинг мафкураси ғоялар ва нуқтаи назарлар мажмуида ташкил топган бўлиб, меҳнат вазифасининг якуний мақсадларини акс эттиради.
Жамоанинг психологияси жамоа аъзоларининг ўзаро таъсири, эҳтиёжларини ўзаро қондириш йўллари асосида шаклланадиган ва ривожланиш жараёнида намоён бўлган ижтимоий-психологик хусусиятлар мажмуасида ифодаланади. Иш жараёнида иштирокчилар умумий фаолиятни режалаштириш, ахборот алмашинувини ташкил этиш, ўзаро тушуниш ўрнатиш, биргаликдаги ҳаракатларнинг шаклларини ишлаб чиқишлари керак.Бу маънавий ва психологик муҳитни шакллантириш, биргаликдаги тажриба, жамоатчилик фикрини шакллантириш, шунингдек етакчилик масалаларини ҳал қилиш, гуруҳ ичидаги можароларнинг моҳиятини тушуниш ва бошқаларни ўз ичига олади.Ҳар бир инсоннинг шахсий фазилатлари катта аҳамиятга эга, бу шахснинг шахсий психологик фазилатларида намоён бўлади, бу ижтимоий-психологик фазилатлар билан бирга, ташкилотдаги инсоннинг хатти-ҳаракатини белгилайди.
Шахснинг шахсий психологик фазилатлари қуйидагилардир: темперамент, ақлий қобилият, ирода, ҳиссийлик, характер, хотира, тасаввур ва бошқалар.
Жамоа - бу ташкилот. У, барча ташкилотлар каби, ходимлар орасидаги вазифаларни тақсимлаш, бўйсуниш тартибини ва бошқалар каби хусусиятларга эга. Жамоа фаолияти бир вақтнинг ўзида бир нечта йўналишда ривожланиши мумкин, бу эса гуруҳ фаолиятининг асосий йўналишларини сақлаб қолишга қаратилган алоҳида ҳаракатларни талаб қилади ва ҳар бир кишининг фаолиятини бирма-бир ўзлаштириш учун жамоа аъзолари онгига таъсир кўрсатади.
Жамоадаги ижтимоий куч етакчилик ва раҳбарлик ҳодисалари орқали амалга оширилади.
Бу ҳодисалар таъсир ўтказиш жараёнининг намоён бўлиши, аммо бошқача (ҳар хил) табиатга эга.
Етакчилик - бу гуруҳнинг бир аъзоси, бошқалари ўз-ўзидан бир гуруҳда пайдо бўладиган психологик таъсир жараёни. Лидерлар нафақат шахсий фазилатларини, балки гуруҳдаги муносабатларнинг тузилишини ҳам ривожлантириши мумкин. Шахслараро муносабатлар гуруҳнинг мақсадларига, унда ўрнатилган меъёрларга ва қадриятларга қараб белгиланади ва аниқланади. Белгиланган меъёрлар ва мақсадлар асосида гуруҳ раҳбари томонидан танланган меъёрлар ва қадриятлар, уларни ажралмас қисмига айлантириш, унинг атрофида бирлаштирилиши, дўстларининг вазифаси, унинг тарафдорлари ва шахсий намунаси, бу гуруҳга ўзига хослик бағишлайдиган бир қадам қўйилади. Етакчининг нуқтаи назари гуруҳ аъзоларининг ҳаммаси ёки кўпчилиги учун мос белгидир, у раҳбарлик қилиш ҳуқуқига эгадир, тегишли вазифаларни ҳал қилиш учун сафарбар қилиш, турли гуруҳдаги вазиятларни баҳолашда якуний ваколатдир. Етакчи - муайян кучга эга, ваколатга эга ва баҳолаш ва таъсир кўрсатиш ҳуқуқига эга шахс.
Раҳбарлик қилиш - бу ижтимоий ҳокимиятни амалга оширишнинг яна бир шакли. Раҳбарлик қилиш- бу гуруҳ ўз ичига олган кенг ижтимоий жамиятнинг ҳуқуқий ваколатлари ва меъёрлари асосида ижтимоий назорат ва ҳокимият воситачиси вазифасини бажарувчи раҳбар томонидан амалга ошириладиган бошқарув жараёни.
Раҳбарнинг гуруҳга психологик таъсирининг муҳим омили унинг обруъсидир. Обруъ раҳбарнинг шахсий хусусиятларини, унинг ташкилий ва мотиватсион салоҳиятини (етакчи-ташкилотчи ва етакчилик қиладиган Тор қобилияти), етакчилик услубини ва бошқаларни ҳисобга олган ҳолда шаклланади.
Раҳбарлик қилиш услуби - менежерлик тоифаси бўлиб, у жамоада менеджернинг хулқ-атворини, қарорларни тайёрлаш ва қабул қилиш усулларини, уларни амалга ошириш методларини ва унинг қўллайдиган субординаторларнинг фаолиятини назорат қилиш шаклларини ҳар томонлама баҳолаш имконини беради.
Раҳбарлик қилишнинг учта услуби мавжуд: авторитар; демократик; либерал.
Авторитар (директив) услуби юқори марказлашган етакчилик, қарор қабул қилишда бир одам бошқаруви ва бўйсунувчилари фаолиятига нисбатан қатъий назоратга асосланган. Бошлиқнинг буйруғларини ижро этиш вазифасини бажаради, у уларни фаолиятнинг дарҳол мақсадларига қаратади, лекин гуруҳнинг келажакдаги режалари ва вазифалари ҳақида ҳисобот бермайди. Етакчилик усуллари орасида буйруқлар, фармойишлар, таъқиблар, имтиёзлардан маҳрум бўлиш ҳукм суради.
Демократик (коллегиал) услуби ўз бошлиқлари билан очиқ, ўзаро ахборот алмашинувида, муаммони муҳокама қилишга асосланган биргаликда қарор қабул қилишда, раҳбар ва бўйсинувчилар
ўртасида ваколатлар ва мажбуриятларни тақсимлашда намоён бўлган раҳбарни яхши тушунишга асосланган. Бундай ҳолда, раҳбар талаб қиладиган, лекин адолатли. У ҳар қандай тарзда ўз бўйсинувчилари томонидан ташаббусни рағбатлантиради, улар билан мулойим ва мулойим мулоқот қилади. Ушбу услуб гуруҳдаги қулай руҳий муҳит туфайли пайдо бўлган низоларнинг паст даражадаги можаролари ва осонлик билан бажарилиши билан тавсифланади.
Либерал (рухсат берувчи) услуб бошқача, чунки раҳбар ўз вазифаларини ва масъулиятини бошқаларга алмаштириб, бошқарувда минимал иштирок этади. Услуб самарасиз. Уни фақат ижодий, илмий гуруҳларда қўллаш мумкин, бу эрда ҳар бир аъзо мустақил ва ижодий шахсга хосдир ёки ҳақиқий раҳбарликни амалга оширувчи шахс гуруҳида мавжуд.
Кўриб чиқилган етакчилик услублари ҳар доим ҳам амалий фаолиятда соф шаклда мавжуд эмас.
Do'stlaringiz bilan baham: |
