Узбекистон Республикаси Олий ва урта махсус таълим вазирлиги. Тошкент Архитектура-курилиш институти Курулишни бошкариш факультети

6.2. Ташкилотда лойиҳани бошқариш тизимини
жорий қилиш сабаблари
Компаниянинг фаолият соҳасига ва унга қўйилган стратегик мақсадларга қарамасдан у барча режалаштириш даврида бозорда муваффақиятли ишлашга қаратилган. Натижада корхона раҳбарияти самарали операцион фаолиятни таъминлабгина қолмай, балки ривожланиш механизмини яратишга ҳам муҳтождир. Компания стратегик мақсадларига истеъмолчилар билан узоқ муддатли муносабатларни ривожлантириш, мижозларга хизмат кўрсатиш сифатини яхшилаш ва харажатларни камайтириш ва ташкилотда инсон капиталини ривожлантириш орқали эришиш орқали эришилади. Корхонанинг фаолиятида сезиларли ўзгаришларни амалга ошириш воситаси лойиҳадир. Корхонанинг стратегик мақсадларига эришиш нуқтаи назаридан, айрим лойиҳаларни амалга ошириш этарли даражада муваффақиятли эмас, компаниялар ўзларининг ривожланиш стратегиясини ҳисобга олган ҳолда лойиҳалар портфелини яратиш ва портфелдаги лойиҳалар бўйича ўз вақтида қарор қабул қилиш учун лойиҳа фаолиятини мунтазам равишда мониторинг қилишда янада катта вазифаларни бажарадилар.
Етакчи корҳоналарни самарали бошқариш учун лойиҳа бошқарувининг муҳимлигини эътироф этган менежерлар қуйидаги вазифаларни ҳал қилиш учун лойиҳаларни бошқариш тизимини жорий этишни бошлашади:

1. 
   Лойиҳа фаолиятининг ошкоралигини (шаффофлигини) таъминлаш.
   

Агар корхона кичик миқдордаги лойиҳа фаолияти билан ажралиб турса, масалан, бир вақтнинг ўзида 5-7 лойиҳа бир вақтнинг ўзида амалга оширилади, булар лойиҳаларнинг мақомини назорат қилиш жуда муҳим эмас ва бошқарув учун вақт сарфлайди - лойиҳалар минимал назоратга муҳтож бўлган ишончли бошқарувчиларга ишониб топширилиши мумкин.Шу билан бирга, компания учун муҳим аҳамиятга эга бўлган лойиҳаларни амалга ошириш, уларнинг бажарилиш ҳолатини ва ўз вақтида профилактик ва тузатувчи тадбирларни кузатиб бориш учун лойиҳаларни режалаштириш, ҳисобот бериш учун тегишли лойиҳавий ишларни амалга ошириш зарур. Амалга ошириладиган протседуралар "соғлиқни сақлаш кўрсаткичлари" ни ташвишлантирадиган алоҳида лойиҳалар мақомини янада чуқурроқ ўрганиш учун бутун лойиҳа фаолиятининг "умумий тасвири" ни тақдим этиши керак.Компаниянинг барча ходимлари томонидан униформа ва тенг тушунилган лойиҳа фаолиятида ваколат ва масъулиятни тақсимлаш тамойиллари ходимларнинг ўзаро ишлаш самарадорлигини ошириш учун ҳам зарур. Агар операцион фаолият ходимларнинг иш таърифлари ва бўлинмалар қоидаларига мувофиқ белгиланган доимий ваколатли ваколатлари билан тавсифланса, лойиҳа фаолиятидаги вазифалар табиатда ноёбдир ва шунингдек лойиҳа ролларини вақтинча топшириш (лойиҳа менежери, лойиҳа мижози, аъзо лойиҳа жамоаси ва бошқалар).Лойиҳани амалга оширишга ёрдам бериш ва ходимларни ўз фаолиятларидан қандай кутиб олишларини ва уларнинг лойиҳага қўшган ҳиссасини баҳолаш принципларини тушуниш орқали ходимларни самаралироқ қилиш учун, лойиҳа фаолиятидаги рол моделлари, иштирок функциялари, иштирокчилар ваколати, лойиҳа иштирокчиларининг самарадорлигини баҳолаш мезонлари компаниянинг меъёрий ҳужжатларида қайд этилиши керак.

2. 
   Лойиҳа муваффақиятининг лойиҳа менежерлари шахсига боғлиқлигини камайтириш.
   

Бир томондан, кадрлар бозорида касбий кадрлар бўйича кадрлар этишмаслиги ва бошқа томондан, иш берувчи учун энг кам маълумот ва кўникмага эга бўлган ходимдан доимий равишда ошиб бораётган иштиёқ, лойиҳа соҳасида билим даражасини ошириш вазифаси корхона лойиҳаларини бошқариш билан шуғулланадиган ходимларни бошқариш, шунингдек лойиҳанинг бошлиғининг ишдан бўшатиш, касаллик, таътилга бўлган мустақил лойиҳа муваффақиятига боғлиқлигини камайтириш. Лойиҳалар фақатгина шахсий менежерларнинг “истеъдодига” кўра амалга оширилмаслиги керак, чунки иш берувчининг вазиятни гаровга олгани: "Агар сиз лойиҳа менежерини ёъқотсангиз, сиз лойиҳани ёъқотасиз". Зеро, корхонанинг ҳар қандай ишчисининг табиий истаги бошқарувнинг назарида унинг аҳамияти, шу жумладан, лойиҳа ҳақида маълумот олиш орқали унинг аҳамиятини оширишдан иборат.Корхонада лойиҳани бошқариш тизими барча лойиҳа менежерлари бажарадиган мажбурий лойиҳаларни бошқариш жараёнларини тартибга солиши керак, бу эса мажбурий бошқарувчи хатолар сонини камайтиради. Бунга қўшимча равишда, фавқулодда ҳолатларда лойиҳани бошқа лойиҳа бошқарувчисига минимал ёъқотишлар билан делегация қилиш учун лойиҳа учун муҳим бўлган ахборот ҳужжатлаштирилиши керак.

3. 
   Лойиҳа доирасида лойиҳаларни муваффақиятли амалга ошириш бўйича тажриба ва билимларни тўплаш.
   

Ҳар бир тугалланган лойиҳа нафақат лойиҳа қатнашчилари тажрибасининг шахсий юкида қолиши, балки компаниянинг билимлар базасини тўплашга хизмат қилади. Лойиҳа давомида муаммога айланган хавф-хатарлар, сифатли маҳсулотни олиш учун бажарилиши керак бўлган ишларнинг умумий ҳажми, муайян этказиб берувчилар ва субпудратчиларнинг ишончлилиги ҳақидаги хулосалар бошқа лойиҳаларда фойдали бўлиши мумкин. Агар компания стандарт лойиҳаларни амалга оширса, лойиҳа тажрибаси қимматроқ бўлади, масалан, уяли чакана савдо нуқталарини қайта шакллантириш учун кўплаб шунга ўхшаш лойиҳаларни амалга оширади. Ишларнинг одатда иерархик тузилмалари, турли манбаларга бўлган талаблар жадвали, материалларни етказиб бериш жадваллари янги лойиҳаларда келажакдаги хатолар сонини камайтириш бўйича стандарт лойиҳаларни амалга ошириш тажрибаси билан янгиланиши керак.

4. 
   Лойиҳа фаолияти билан шуғулланадиган ресурсларни самарали бошқариш воситаларини жорий этиш.
   

Корхонада бир вақтнинг ўзида амалга оширилган кўплаб лойиҳалар мавжуд бўлса ва уларни амалга ошириш учун ресурс талаблари компания фаолиятининг умумий ҳажмида аҳамиятга эга бўлса, лойиҳаларни ресурслар билан таъминлаш масаласи компаниянинг молиявий ютуғи билан тўғридан-тўғри боғлиқ бўлади. Масалан, лойиҳа ишларини бажариш учун керакли инсон ресурсларини нотўғри баҳолаш, бўлинмаларда кераксиз бўш иш ўринларини очишга олиб келади, бу иш ҳақи фондининг ўсишига олиб келади. Агар ташқи мижозлар ҳисобидан даромад келтирадиган лойиҳага ёъналтирилган компания бўлса, унда ишларни бажариш учун сарфланган маблағларни баҳолаш нотўғридир, натижада лойиҳалар зарар келтирадиган бўлиб қолади ва бутунлай ёъқолган компанияга олиб келади.

5. 
   Лойиҳани амалга ошириш натижаларини ҳисобга олган ҳолда молиявий режалаштиришнинг аниқлигини ошириш.
   

Агар компанияга мўлжалланган лойиҳалар ички бўлса, лойиҳани бошлаш босқичида лойиҳани амалга ошириш жараёнида ўзгариб турадиган асосий иш кўрсаткичларининг мақсад кўрсаткичларини баҳолаш ва лойиҳани муваффақиятли баҳолашни киритиш лозим. Мисол учун, ўзаро савдо тизимини жорий этиш бўйича лойиҳа маълум бир мижоз сегментига сотишни ошириш орқали даромадларни кўпайтиришга ёрдам беради. Молиявий режалаштиришда даромаднинг бундай ўсишини ҳисобга олиш керак.
Шундай қилиб, лойиҳани бошқариш тизими корпоратив ресурсларни бошқариш жараёни билан ҳам инсоний, ҳам молиявий жиҳатдан боғланиши керак ва лойиҳа харажатлари ҳам харажатлар ва даромадларни режалаштиришда ҳисобга олиниши керак.

6. 
   Лойиҳа фаолияти соҳасида ишончли шерик сифатида компаниянинг имижини мустаҳкамлаш.
   

Агар компания ташқи мижозлар учун лойиҳаларни амалга оширса ёки лойиҳа фаолиятини молиялаштириш учун инвесторларни жалб қилса, шериклар ва инвесторлар билан ўзаро муносабатларда муваффақиятга эришишнинг муҳим омили компаниянинг лойиҳа мажбуриятларини бажаришдаги ўз қийматини исботлашга тайёрлигини билдиради. Бундай далиллар компаниянинг лойиҳа бошқаруви соҳасидаги етуклик даражасини баҳолашнинг умумеътироф этилган усуллари бўйича лойиҳани бошқаришда муайян даражада етуклик даражасини сертификатлаши мумкин.
Лойиҳа фаолиятининг расмийлаштирилишининг санаб уътилган афзалликлари ташкилотда лойиҳани бошқариш тизимини (ЛБТ) жорий қилиш орқали олиниши мумкин.
Корхонада ҳар қандай бошқарув тизими каби лойиҳаларни бошқариш тизими учта компонентдан иборат: мажбурий жараён босқичларини ҳужжатлайдиган норматив-ҳуқуқий базаси; маълумотлар омбори ва автоматлаштириш жараёнлари сифатида фаолият юритадиган ахборот тизими; ходимларнинг жараёнлар билан мувофиқлигини назорат қилиш ва уларни тизим ривожланишида ривожлантириш. Лойиҳани бошқариш тизимида учта компонент мавжуд:

• 
  Лойиҳани бошқариш методологияси - лойиҳа фаолиятида иштирок этганда компания ходимлари томонидан фойдаланиладиган лойиҳаларни бошқариш жараёнлари, усуллари ва протседуралари.
  
• 
  Лойиҳа бошқариш ахборот тизими (ЛБАТ) - лойиҳа параметрларини режалаштириш ва назорат қилиш, лойиҳа иштирокчилари ўртасида ахборот алмашиш ва лойиҳа ҳисоботларини олиш учун восита сифатида хизмат кўрсатадиган лойиҳаларни бошқариш учун махсус дастурий таъминот.
  
• 
  лойиҳа идораси - лойиҳани бошқариш методологиясини амалга оширишни назорат қилиш ва лойиҳа бошқаруви соҳасида кадрлар билими ва кўникмаларини ривожлантиришга қаратилган лойиҳа бошқаруви ахборот тизимлари (ЛБАТ) билан ишлаш бўйича қоидаларга риоя этилишини назорат қилувчи компания ёки белгиланган ходимлар гуруҳи.