Узбекистон республикаси олий ва урта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат 1щтисодиёт университети в. М. Каримова ижтимоий



Download 207,83 Kb.
bet39/68
Sana07.03.2022
Hajmi207,83 Kb.
#485752
TuriУчебник
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   ...   68
Bog'liq
Vasika Karimva

4.3.5. Этник гурухдар психологияси 83

сазоворки, Вундтдан кейинги даврда утказилган мухим тадки- котлардан бири бизнинг улкамизда утказилган булиб, уни психолог А.Р.Лурия амалга оширган эди. Бу экспериментал тадкикот булиб, уни утказишДан асосий максад Л.С.Выготскийнинг маданий- тарихий ёндашув гоясини текшириш эди. Лурия бошчилигидаги олимлар гурухи революция булиб уттан Узбекистон шароитида турмуш тарзининг узгариши билан узбек халци психологиясининг хам узгарганлигини исбот килмокчи булганлар. Асосий максад билиш жараёнларининг узгарганлигини исбот килиш булса хам тадкикотчилар уз-узини англаш ва уз хулк-атворини анализ килиш борасида хам уйда утирадиган аёллар, эндигина савод олиш максадида саводхонлик курсларида укиётган хотин-кизлар хамда педагогика билим юртларида таълим олаётган кизлар уртасида фарк бор-йуклигини текширишди. Тадкикот асосан уз-узини анализ килиш методи ёрдамида утказилган булиб, тадкикот мобайнида аёлларга турли саволлар оркали уз шахсига хос хусусиятларни, узидаги етакчи сифатларни аниклаш ва баъзи психологик холатларга бахо бериш топшириги берилди. Пекин жавобларнинг сифати, туликлиги аёлларнинг билим савиясига ва ижтимоий алокалар тизимида тутган урнига боглик булиб чикди. Уйда утирган аёллар куп холларда куйилган саволни хам англамас- ликлари маълум булди. Лурия шу нарсага икрор булдики, узбеклардаги онг, асосан, бошка одамлар фикрига боглик эканлиги, тобелик психологияси кучлилигини аниклади. Масалан, аёлларга узидаги ёмон сифатларни айтиш топшириги берилганда, улар ёмон кушниларни курсатишар ва умуман уз-узини бахолашдан кура бошкаларни бахолаш, уларга сифат характеристикалари бериш анча енгил туюларди.


Юкорида таъкидлаганимиздек, А.Р.Луриянииг асосий максади миллий психологик хусусиятларни урганишда тарихийлик тамойи- лига таяниш лозимлигини исботлаш хамда миллий психологиянинг хаёт тарзига, шахснинг жамиятда кишилар муносабатлари тизимида тутган урнига бевосита богликлигини исбот килиш эди. Пекин тадкикотнинг ахамияти шунда эдики, унда биринчи марта миллий психологияни урганишга ёрдам берувчи методлар ва методологик тамойиллар синаб курилди. Тугри, бу тадкикотда тупланган маълумотлар ва илмий хулосалар билан бугунги кунда келишиб булмайди, колаверса, бу концепциянинг узи неча бор кайта ишловни талаб килди, лекин миллий психология буйича утказилган
84

кросс-таддидот сифатида унинг адамияти каттадир. Кулланган пиктограмма - “суз портретлари”ни, уз-узини анализ килиш методларини дозирги замонавий таддидотларда дам фадат янгича методологик принципларда дуллаш мумкин.


Охирги йилларда чет эл ва зоб ид Иттифод олимларининг таддидотларини умумлаштириб, этнопсихологик ишларга ягона илмий ёндашувни топиш даракатлари сезилмодда. Бу содада машдур рус этнографи ва психологи Ю.Бромлей олиб борган ишлар, унинг лабораториясида тупланган маълумотлар мисол булиши мумкин. Ю.В.Бромлей этник гурудлар психологиясида икки томонни фард дилади:
1) психик асос - этник характер, темперамент, миллий анъаналар ва одатлардан иборат бардарор дисм;
2) х,иссиёт сох(аси этник ёки миллий дис-кечиималарини уз ичига олган динамик дисм. Лекин таддидотчилар нима учундир, миллий психология масалалари билан шугулланишганда, миллий дирралар ёки сифатларни анидлаш билан шугулланадилар-да, у ёки бу миллатларгагина хос булган дирраларни топишга уринадилар, лекин фан-техника ривожланган, миллатлар уйгунлиги, миллатлар- нинг доимий узаро дамкорлиги ва мулокоти шароитида, аралаш никодлар кенг тардалган шароитда фадат у ёки бу миллатга хос булган дирралар дадида гапириш жуда кийин. Масалан, узбекис- тонликлар уртасида утказилган кичик таддидот натижасида шу нарса маълум булдики, медмоннавозлик, камтарлик, самимийлик каби ижобий сифатлар узбек халдигагина хос эмиш. Тугри, бу сифатлар албатта узбекларда бор. Лекин, айнан шу сифатлар бошда миллатлар вакилларида йуд дейишга даддимиз йуд. Худди дар бир шахе онгида турлича стереотиплар, яъни, урнашиб долган образлар булганидек, дар бир оила, ядин ошна-огайнилар ва узига ухшаш шахслар билан мулодот жараёнида у ёки бу миллат вакилида дам уз миллатига хос булган сифатлар дадида стереотиплар пайдо булиб, улар онгида урнашиб боради. Бундай стереотиплар уз миллатига ва бошда халдларга нисбатан булиб, бошдалар дадидаги тасаввурлар анча содда, юзаки, мазмунан тор булади. Шундай тасаввурлар асосида бошда миллатларга нисбатан ёдтириш (симпатия) ёки ёдтирмаслик (антипатия) ва бефардлик муносабатлари шакллападп. Уз миллати дадидаги тасаввур ва стереотиплар эса миллий “этноцентризм” диссини шакллантирадики, шу дис туфайли ту миллий гуруд вакилларида бошда миллатларга нисбатан ирра-
85

ционал муносабатлар пайдо булиши, бу эса миллим антагонизм ва миллим адоватларни келтириб чикариши мумкин. Миллатлараро адоват ва миллий этноценризмнинг уз и га хос туей борасида давлатимиз рахбари Ислом Каримов узининг “Узбекистон XXI аср бусагасида: хавфеизликка тахдид, баркарорлик шартлари ва тараккиёт кафолатлари” номли тарихий асарлари жуда теран фикрларни баён этганлар. Асарда таъкидланганидек, “Узбекистон ахолисининг куп миллатлилиги узбек халкининг миллий узлигини англаши ва маънавий кайта тикланишининг усиши билан чамбар- час боглик холда жамиятни янгилаш, уни демократлаштиришга ундовчи зур куч булиб хизмат килмокда. Бу республиканинг жадон хамжамиятига кушилиши учун кулай шарт-шароит яратмокда”.33 Пекин таъкидлаш жоизки, мустакилликнинг дастлабки йилларида юртимизда куп йиллар мобайнида собик иттифок шароитида ахолини бир хил “байналмилаллаштириш”, ягона “совет халки” гоясини сингдириш мафкураси таъсирида булган халклар ва миллатларнинг миллий узлигини англаши, шу билан биргаликда миллатларао ва диний багрикенглик сиёсатини олиб бориш унчалик осон кечмади. Президентимизнинг жамики юртимизда истикомат килаётган юздан зиёд миллат ва элатларнинг ман- фаатларини бир хил химоя килиш, улар уртасида дустлик ва хамжихатликни кучайтиришга каратилган доно сиёсати туфайли, бугуни кунда барча узбекистонликлар шу юрт, шу Ватан равнаки йулида бир хил курашиш билан биргаликда уз миллий кадриятлари, маданияти, санъати, яшаш тарзини хурмат килишга, унинг энг жозибали ва тарбиявий иуктаи назардан ноёб анъаналарини давом эттириш, намоён этиш имкониятига эга булдилар. Зеро, давлатимиз рахбари таъкидлаганларидек, “Х,ар кандай миллат, у накддар кичик булмасин - инсониятнинг бойлигидир ва хар хандай миллий бирликнинг, унинг тил, маданий ва бопща хусусиятларининг йук булиб кетиши Ер юзидаги маданий ва генетик фонднинг, шахе имкониятларининг хашшоклашувига олиб келади. Шу боне хар бир этник бирликни саклаб колиш унга мансуб одамларнинг энг мухим максади булмоги керак.”34 Демак, мустакил юртимизда миллатлараро ва элатлар ичидаги узаро алокалар муаммолари стратегии ахамиятли булиб, бу уз навбатида олимлар, хусусан, этнопсихологлар олдига миллатлар дустликни ва бахамжихатликни



Download 207,83 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   ...   68




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish