Узбекистон республикаси олий ва урта махсус таълим вазирлиги р. Расулов умумий


Х-Неъматов, Р.Расулов. Уша асар, уша бет



Download 5,09 Mb.
Pdf ko'rish
bet113/133
Sana21.03.2022
Hajmi5,09 Mb.
#504893
1   ...   109   110   111   112   113   114   115   116   ...   133
Bog'liq
2 5242426163690738508

136 Х-Неъматов, Р.Расулов. Уша асар, уша бет.
137 SH. Rahmatullayev. Hozirgi adabiy o'zbek till 22-bet.
224


4. Лексема нутк, фаолиятида суз (суз формаси) 
сифатида вок,елашиб, нутк, бирлиги булиш имконига эга 
булади. У тил системасининг лексик бирлиги, лутат 
бойлиги х,исобланади.
5. Лексеманинг тил бирлиги сифатидаги умумийлиги 
тил умумийлигидан келиб чик,ади. Чунки тил ва нутк
диалектикасида тил умумий, нутк, эса хусусий х,исоб- 
ланади.
IV. Модель
Тил бирлиги булган моделлар муайян к,олип, лисо- 
ний (лингвистик) формула, тайёр курилма, андаза сифа­
тида тил га хослиги билан ажралиб туради.
Ушбу моделлар - к,олиплар асосида лексемалар 
бирикади, лексемалар ва морфемалар бирикади, суз 
формалари, суз бирикмалари, ran каби нутк, бирликлари 
х,осил булади. 
A
hh fh

«тил бирлиги х,исобланадиган 
моделларга, асосан, суз ясалиши, суз бирикмаси ва ran 
курилишига оид булган мавхум к,олиплар, чизмалар 
киради».138
Демак, тил бирлиги булган моделлар турлича бу­
либ, улар асосида юзага келган тил (нутк) бирлик- 
ларининг мазмун жидати х,ам турлича булади. Масалан, 
суз бирикмалари моделлари лексик-семантик боск;ич- 
даги номинациядан синтактик-коммуникатив боск,ич- 
даги номинацияни вужудга келтиради. Уз навбатида 
ran модели эса бирламчи синтактик-коммуникатив но­
минацияни, яъни маълум вок,еа ёки вазиятнинг му- 
раккаб атамасини ^осил к,илади. 
Масалан, 
||от] + 
[сифат]] ran модели маълум субъект ёки предметнинг 
бирор вазият билан боглик, ситуатив белгига эгалик 
х,олати \ак,идаги фикрни англатишга хизмат к,илади. 
К,иёсланг: 
Гул к,изил, Осмон тиник,, Чул катта
каби.
1,8 \.Н еъ м а т о в , О .Бозоров. Уша асар. 18-бет
225


Демак, моделлар - колиплар тил бирликларининг узаро 
бирикиш йули, усулидир.
Хуллас, тил системаси фонема, морфема, лексема ва 
модель каби тилнинг систем характердаги ички турлича 
ярусларига (сатхдарига) оид булган ру^ий — психик 
бирлик сифатида хотирада яшовчи 
узаро диалектик 
богланган тил бирликларидан ташкил топади.
Тил имконият, нутк эса вокелик-ушбу имконият- 
нинг намоён булиши экан, тил имконияти тил бирлик­
лари оркали мавжуд экан, демак, имконият сифатида 
мавжуд булган тил бирликлари 
н у т к д а -
нутк бирлиги 
сифатида вокелашади, намоён булади. Негаки, вокелик 
имкониятнинг вокеланиши, 
моддий 
«киёфаси»дир. 
Шунга кура нутк бирликлари булган товуш, суз (суз 
формаси), суз бирикмаси ва ran каби хрдисаларнинг 
узига хослиги, мухим ж и\атлари нимада? деган савол- 
нинг тугилиши табиийдир.
I. Товуш
Тилнинг энг кичик (минимал) бирлиги фонема 
экан, демак, нуткнинг энг кичик (минимал) бирлиги 
товуш хисобланади. Негаки, товуш фонеманинг нущ - 
даги аник намоён булиши, муайян куриниши, \арака- 
тидир.
Фонема фонологик бирлик сифатида фонетик бир­
лик булган товуш билан узвий алокада — муносабатда 
булади. Бу мутлако табиий ва мантикийдир.
Нутк бирлиги булган товушлар хусусийлик сифа­
тида тилнинг ашёси, моддий материали булиб, физик, 
акустик, физиологик \амда лингвистик (лисоний) каби 
Катор белгиларга эгалиги билан узига хосдир. 

Download 5,09 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   109   110   111   112   113   114   115   116   ...   133




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish