Хароратутказувчанлик. Хароратутказувчанлик тадкик килинаётган
материалда
харорат
узгариш
тезлиги,
унинг
иссикликинерцион
хусусиятларини аниклайди. Дон массаси паст хароратутказувчанлик
коэффициенти билан бахоланади ва
шунинг учун катта иссиклик
инерциясини намоён килади. Дон массасининг хароратутказувчанлик
коэффициенти 1,7*10-7 дан 1,9*10-7 м2/с гача булган ораликда тебранади.
Кондуктив иссикликалмашинув режимида дон массасининг паст
хароратутказувчанлиги куйидаги тажриба ёрдамида исботланган. Паст
иссикликутказувчанликка эга булган идиш (шиша, чинни, ёгончдан ясалган)
узининг 1/3 кисм баландлигигача хона хароратли дон билан тулдирилади.
Сунгра бу дон устига худди шунча хажмли 85о С хароратгача иситилган дон
хам солинади. Идишнинг буш колган устки кисми хам хона хароратига эга
булган дон билан тулдирилади. Тажриба давомида дон массаси хароратини
улчаш шуни курсатдики, киздирилган урта катламдан
иссиклик конвекция
йули билан асосан юкориги каватда жойлашган донларга узатилади. Пастки
катламда жойлашган донлар эса секин ва кам даражада кизийди.
Ишлаб чикариш шароитларида дон массасини саклашда паст ха-
роратутказувчанлик муносабати билан иссиклик юкори катламлардан куйи
катламларга жуда секин таркалади. Шунинг учун хам уюмнинг урта
катламидаги харорат узок муддат мобайнида узгармай туради. Шундай
килиб, биз ёзда силосларда сакланаётган доннинг секин кизишини кузатсак
(паст хароратлар доннинг урта ва куйи катламларида сакланади), киш
кириши билан эса доннинг секин совушининг гувохи буламиз (ёзги иссиклик
сакланади).
Дон массасининг сакланиш нуктаи
назаридан паст иссиклик- ва
хароратутказувчанлик хам ижобий ва хам салбий ахамиятга эгадир.
Паст иссиклик- ва хароратутказувчанликнинг ижобий ахамияти
шундан иборатки, бу нарса тугри ташкил килинган саклаш режимида хатто
ёз пайтида хам паст хароратни саклаб колишга имкон беради. Паст харорат
дон массасида кечадиган барча физиологик жараёнлар (нафас олиш,
микроорганизмлар, каналар, хашоратлар ва бошкаларнинг хаёт фаолияти)ни
секинлаштиради ёки тухтатиб куяди. Шундай килиб, дон массасини совук
ёрдамида консервалаш имконияти тугилади.
Паст иссиклик- ва хароратутказувчанликнинг
салбий таъсири шундан
иборатки, дон, микроблар, кана ва хашоратларнинг яшаши учун кулай
шароит яратилганда, улар актив хаёт фаолиятини кечиришади ва ажралиб
чиккан иссиклик микдори дон массасида сакланиб колади. Бу нарса уз
навбатида хароратнинг ошиб уз-узидан кизиш жараёнигача
олиб келиши
мумкин.
Термонамутказувчанлик. Харорат градиенти асосида намликнинг
харакатланишига термонамутказувчанлик дейилади. Бу ходиса натижасида
иссиклик окими билан биргаликда намлик дон массасининг анча совук
катлам ёки участкаларига кучиб утади. Намлик миграцияси жараёни
куйидаги тажриба ёрдамида намойиш килинади: бунда дон намунаси
камиссикликутказувчи материалдан ясалган копкоги ва таги булмаган
цилиндр ичига солинади. Цилиндр шундай урнатилиши керакки, бунда унинг
юкори кисми иссиклик манбаига уланган иссикликни яхши утказадиган
пластинкага уланса, пастки кисми эса худди шунака факат совуклик манбаи
уланган пластинка устига куйилади. Вакт утиши билан цилиндрдаги доннинг
намлиги каватмакават текширилади.
Куп сонли тажрибалар шуни курсатадики, намлик иссиклик окими
буйича харакатланган. Купрок намлик цилиндрнинг совук учи якинида
жойлашган дон каватида тупланса, цилиндр
киздирилган кисмига тегиб
турган дон кавати намлиги эса камайган.
Намликнинг иссиклик окими йуналиши буйича бундай харакатланиши
хатто намлиги жуда кичик булган дон массасида хам кузатилади.
Дон массасининг айрим участкаларида иссиклик окими йуналиши
буйича намликнинг томчи-суюклик, яъни сув бугининг конденсатланиб
кучиш холати руй беради. Бу ходиса баъзан намликнинг
50...70 % гача кутарилиб доннинг букиши ва окибатда кукаришигача
олиб келади.
Do'stlaringiz bilan baham: