Янги йигиб олинган доннинг уз-узидан кизиш холатини икки гурухга
булиб урганиш мумкин.
1) Кичик ёки нормал намликка эга булган дон массасининг уз-узидан
кизиши.
2) Юкори ёки жуда юкори (чегаравий кондициядан хам юкори)
намликка эга булган дон массасининг уз-узидан кизиши.
Узбекистон худудида биринчи гурух буйича
уз-узидан кизиш холати
уринлидир.
Юкори хароратга эга булган шароитда таркибида куп микдорда турли
аралашмалари булган дон массасини саклашда дон жадал нафас ола
бошлайди. Натижада намлик ва иссиклик ажралиб чикади. Донлар орасидаги
бушлик хавоси кизиб намланади ва у юкориги, хамда ён
томондан
участкаларига харакатланади. Донни куп кисми уз-узидан кизийди.
Бу холатнинг олдини олиш учун дон массаси уз вактида шамол-
латилиши ва совутиб турилиши зарур.
7.7. Узок саклашда намлиги кичик булган доннинг уз-узидан кизиши.
Амалда намлиги критик намликдан кичик булган дон массасининг узок
саклаш натижасида уз-узидан кизиш холати кузатилган. Намлиги 12...14 %
булган бугдой донини омборда 3 - 5 йил муддатда саклаганда,
хеч кандай
ташки таъсирсиз саклашнинг учинчи ва туртинчи йилларида уз-узидан кизиш
холати юзага келган. Бу холат ёзнинг иккинчи ярмида дон массасининг устки
кавати, аникроги уюм юзасидан 0,5...0,8 м чукурликда ривожланади. Кузга
караб хароратнинг секин усиши узок давр (бир-икки ой) ичида жараённинг
тез ривожланиши билан тугайди.
Курук дон массасининг уз-узидан
кизиши юкори катламларнинг
жипслашувига олиб келади.
Кузатувлар натижасига кура, дон массасининг кизиган катламларида
намлиги бошка катламларидаги намлигидан 1,5...2,5 % га,
баъзан эса ундан
хам купрок эканлиги аникланган. Жипслашган, аммо хали уз-узидан
кизимаган каватлар юкори (1...2 % га) намликка эга булади.
Курук дон массасида уз-узидан кизиш холатининг юзага келиш сабаби
шундан иборатки, (асосан юкори катламда) бу холат хароратнинг мавсумий
узгариш фарки туфайли руй беради.
Турли хароратдаги ташки хаво юкори катламга намликнинг аралашуви
ва конденсацияси билан киради.
Маълум катламнинг намланиши бахорги
мавсумда барча физиологик
жараёнларнинг, биринчи навбатда микрофлоранинг активлашувига олиб
келади. Аммо ёзги даврда дон массасининг кичик намлиги, хаво харорати ва
нисбий намлигининг узгариши, яъни дон умумий намлигининг текислашуви
микроорганизмлар ривожланишини тухтатади. Хар бахорда бу холатнинг
такрорланиши секин-аста дон кобик тукималарининг
бузилиши ва могор
замбуругларининг
тупланишига
олиб
келади.
Натижада
бахорги
мавсумларнинг бирида микробиологик жараёнлар шиддатли тус олиб уз-
узидан кизиш жараёнини юзага келтиради.
Саклашга киритилган бугдой дони партиясини кабул килган кундан то
уз-узидан кизиш давригача утган турт йил мобайнида дон массасининг юза
кисмидаги микрофлоранинг ривожланиши устида
утказилган кузатишлар
юкорида баён килинган фикрни тула тасдиклайди (1- жадвал).
Бунда бутун саклаш даври учун дон массасининг уртача намлиги
13,8...14,2 % ни ташкил килган. Юкори (кечрок кизийдиган) катлам намлиги
айрим даврларда 13,4 % дан 16,5 % гача, уз-узидан кизиш жараёнида эса 17,9
% га кадар кутарилган.
1- жадвал.
Do'stlaringiz bilan baham: