Узбекистон республикаси олий ва урта махсус таълим вазирлиги а мадали аскаров


' Якубовский А.Ю. К вопросу об этногенезе узбекского народа. Изд-во «УзФАН», Ташкент — 1941



Download 0,72 Mb.
bet2/57
Sana20.06.2022
Hajmi0,72 Mb.
#679991
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   57
Bog'liq
УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА УРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ

' Якубовский А.Ю. К вопросу об этногенезе узбекского народа. Изд-во «УзФАН», Ташкент — 1941. _

  1. Толстов С.П. Основные проблемы этногенеза народов Средней Азии. СЭ. 1947, № V1-VII. Стр. 304.

хил тиллардд сузлашувчи аждодлардан, яъни икки тил соз^иблари булган этник бирликлардан таркиб топган.
Маълумки, этнология фанидаги мана шу илмий концепцияга кура, з^ар бир халкнинг келиб чикиш тарихи уч бос^ичдан иборат булади. Биринчи бос^ич- да кушни, з^удудий жиз^атдан я^ин, турли тил ва лаз$- жаларда сузлашувчи кабила ва элатларнинг иктисо- дий ва маданий алокалари асосида этномаданий якин- лашиш, аралашиш ва этник коришув, яъни этногенетик жараёнлар кечади. Бу з^одиса з^ар бир халк тарихида жУАа узок давом этадиган объектив тарихий жараён булиб, унинг якуни айнан олинган халкнинг шаклла- нишига олиб келади, яъни этногенетик жараён яку- нида халк шаклланади. Демак, халк бу биологик з$о- сила эмас, балки узок давом этадиган этногенетик жараёнлар маз^сули ва этник бирликлар йигиндиси- дир. Халк тарихининг этногенез кисми, унинг элат, халк булиб шаклланишига кадар булган даврни уз ичига олади. Этногенезнинг бошлангич нуктаси, унинг ибтидоси кабиладан бошланади. Агар биз Урта Осиёнинг энг кадимги утрок, тубжой аз^олиси—узбек ва тожик халклари мисолида оладиган булсак, у з$ол- да узбек ва тожик халклари этногенези кишилик жамияти тарихий тараккиётининг ибтидоий жамоа тузуми охиридан (сунгги бронзадан) бошланиб, то ривожланган феодал жамиятининг XI асригача давом этади. Этногенез якунида этносга хос барча этник белгилар, этник аломатлар бирин-кетин юзага чи- Киб, мужассамлашган булади. Этник аломатларни эса зудудий^ бирлик, иктисодий-хужалик бирлиги, этномаданий бирлик, антропологик тип бирлиги, этник ном, узликни англаш, тил бирлиги ва низ^оят сиёсий уюшма бирлиги ташкил этади.
Иккинчи боскич, бу элат —халк тарихидир. Яъни, халк этногенези якунлангач, унинг шаклланган халк тарихи бошланади. Узбекларнинг халк тарихи тула- лигича феодал жамиятнинг ижтимоий маз^сулидир. Узбек халки мисолида бу этногенетик жараён XI асргача давом этди ва у Барбий ^орахонийлар дав­лати доирасида XI-XII асрларда уз низ^оясига етди. Шундан сунг узбек хал^ининг этник тарихи бош- ланди. Узбекларнинг этник тарихи з$ам унинг этно-

генези каби узо^ давом этадиган этномаданий жара­ён булиб, у XIX асрнинг урталаригача давом этади.
Халк, тарихи уз и^тисодий-хужалик ва этномада­ний ривожининг маълум ну^тасига етгач, унинг мил­лат булиб шаклланиш жараёни бошланади, яъни унинг учинчи, миллат тарихи босцичи бошланади. Бу ну^- танинг ижтимоий ^аётда намоён булиши жамиятда ка- питалистик ишлаб чи^ариш муносабатларининг бош- ланиши билан юз бера бошлайди. Шунинг учун миллат капитализмнинг ижтимоий ма^сули з^исобланади. Агар мана шу методологик принципга асосланадиган булсак узбек халрнинг миллат тарихи XIX аср охири —XX асрнинг бошларидан бошланади.
Миллатнинг шаклланиши з$ам хал^нинг таркиб топиши каби узо1$ давом этадиган тарихий ва этнома­даний жараён булиб, миллат этник тарихнинг энг юксак ю^ори чувдиси, камолат босцичики, бу бос- ^ичга кутарилган хал^нинг давлати миллат номи билан юритилади, у суверен давлат сифатида ички ва ташр сиёсатини муста^ил юритади, миллат тили давлат тили мацомини олади, унинг давлат чегара- лари ^атъий, дахлсиз булиб, жа^он з^амжамияти то­монидан тан олинади, миллатнинг узликни англаш даражаси юксак, миллий Fypyp, ватанга фидойилик, она замин ва хал^ига соди!$лик миллат фу^аролари- нинг ^аёт мазмунига, кундалик турмуш тарзига айла­нади, миллатга хос менталитет шаклланади, давлат жамият томонидан бош^арилади, яъни давлат мил­латнинг хоз^иш-иродасини бажарувчи жонли меха- низмга айланади.
Миллатни тил, территория ва этномаданий жи^ат- дан бирлаштирувчи омил ицтисодий негиздир. Мил­латнинг и^тисодий-хужалик бирлиги асосида тил ва территория з^амда этномаданий бирликлар пайдо булади. Миллатнинг ицтисодий ва сиёсий бирлаши- ши халц жонли тилининг (ла^жаларининг) я^инла- шиши асосида ягона миллий адабий тилнинг пайдо булишига олиб келади. Лазркалар урнини адабий тил эгаллайди. Унинг давлат тили ма^оми даражасига кутарилиши эса миллат номи билан аталган давлат- нинг муста^иллик белгиларидан нишонадир. Давлат пул бирлигининг жаз$он бозоридаги мав^еи з^ам унинг ик;тисодий кудратидан нишона. Унинг мустах,- кам замини давлат иктисодий, сиёсий ва мафкуравий сиёсатининг баркарорлигига боглик,. Фукароларнинг узликни англаш даражаси истикболли иктисодий сиёсат билан чамбарчас ало^адордир. Бундан узбек миллати ва давлати з^ам истисно эмас.
Халкларнинг келиб чикиши масаласига дойр ме- тодологик талабларга кура, биринчидан, этногенез, этник тарих ва миллат тарихининг з$ар бирини ало- з^ида олганда, уларнинг бошлангич ва якуний нукта- лари бор. Шунинг учун этногенез ва этник тарихни урганишда тадкикотчи аввало урганаётган халк этно­генезининг качондан бошланганлигини аниклаб олмога керак булади. Чунки этнос фа^ат кишилик тараккиё- тининг маълум бир бос^ичида пайдо булади1. Этноге- незнинг бошлангич нуктаси эса этноснинг у дим замонларда яшаган "аждод"ларига бориб та^алади2.
Узбек хал^ининг кадимги аждодлари кимлар эди? Улар Мовароунназф ва кадимги Хоразмнинг туркий ва эроний тил лазркаларида сузлашувчи тубжой ут- рок ва чорвадор аз^олиси экан, бу икки хил тилда сузлашувчи кабила ва элатларнинг биринчи бор узаро аралашиш жараёни миллий автохтонизм наза- риясига кура, узбек этногенезининг бошланиши, дастлабки нуктаси з^исобланади.
Шарк манбаларининг билимдони, проф. А.Ю.Яку- бовский ана шу илмий принципдан келиб чикиб, 1941 йилда Тошкентда чоп этилган "Узбек халкининг юзага келиши з^акида" номли асарида узбек этно­генези Турк хоконлигидан бошланади, деган эди3. Кейинрок, узбек этногенезининг бошлангич нуктаси антик давргача кадимийлапггирилди, яъни С.П.Толс­тов кадимги Хоразмда олиб борган кенг куламли ар­хеологик, антропологик ва этнографик материал- ларнинг ёзма манба маълумотлари билан киёсий

урганиб, "KaHF давлатининг таркибида ва у эгаллаб турган минта^аларда узбек халрнинг илк аждодлари яшаган, буларнинг этник таркиби ва тили бир хилда булмаган"1, деган fohhh кутариб чизди. Академик Карим Шониёзов эса "KaHF давлати ва ^англилар" номли з^амда "Узбек халрнинг шаклланиш жараёни" номли фундаментал монографиясида мана шу fohhh ^атьий з^имоя рлиб чивди. Шунингдек, KaHF давлати ичида милоддан олдинги П-милодий I асрлар давомида мутла^о янги, туркий тилли хал^—i^aHFap элати вужудга келади. Бу элат эроний тилли хал^лар билан туркий тилли ^аби- лаларнинг аралашиб, ^оришиб бориши натижасида ташкил топди2, деган хулосага келади. ^
Хозирги кунда бу сана янада ^адимийлаиггири- либ, сунгги бронза даври билан белгиланмовда (А.Ас- 1$аров ну^таи назари). Бундай ^арашларнинг илмий асосида узбекларнинг yis томири, бош илдизи икки тилда сузлашувчи этник ^атламларнинг (сутдий ва туркий) цоришуви натижаси эканлиги ва унинг даст- лабки санаси, уларнинг илк бор аралаша бошлаган ну^таси сунгги бронза даврида юз бергани рсобга олинган.
Урта Осиё хал!$ларининг келиб чирши з^ардаги миллий автохтонизм концепцияси илмий-методологик жиз^атдан асосли булса-да, аммо унинг айрим томон- лари жиддий таз^лил ва ^ушимча илмий изланишлар- ни талаб рлади. Масалан, узбек халрнинг туркий илдизини Урта Осиёда илк бор пайдо булиши ёки туркийларни фак,ат кучманчи хал^ сифатида таъ- рифлаш масаласи. Бу уринда замон ва макон маса­ласи, цадимги хал^ларнинг табиий-географик ша- роитга, экологик вазиятга мослашиб хужалик юри- тиш анъаналари рсобга олинмаган. Натижада, фан­да Урта Осиёнинг туркий ^абилалари "келгинди", цадимий эронзабон халр эса "тубжой" аз^оли деб цараш каби англашилмовчилик пайдо булди. Аслида, шундайми?
Йуч, ундай эмас.

  1. Толстов С.П. Основные проблемы этногенеза народов Средней Азии. СЭ. № V1-V1I. 1947, стр. 303. _


  2. Download 0,72 Mb.

    Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   57




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish