Узбекистон республикаси кишлок ва сув хужалиги вазирлиги

17 : ТОКЗОРЛАРНИ КАСАЛЛИКЛАРИНИ ҲИСОБГА ОЛИШ ВА КЎПАЙИШИНИ ОЛДИНДАН АНИҚЛАШ.

Токзорларнинг касалликларини ривожи ҳам кўп омилларга боғлиқ бўлиб, шуларнинг асосийлари - даланинг фитосанитария ҳолати (касаллик юқуми ва унинг ривожига етарли шароитни) етарли бўлишларига боғлиқ.

Токзорларнинг касалликларини ривожида об-ҳаво омилларидан намлик, шамол, ҳаво ҳарорати алоҳида ўрин тутади. Токзорларни озиқлантирилиш, суғорилиш ҳолатлари, далага кузги баҳорги ишлов бериш ҳолатлари ҳам алоҳида ўрин тутади.
Албатта биринчи навбатда касалликларни ўз вақтида ҳисобга олиб туриш лозим. Ток баргларини оидиум ва антракноз билан зарарланишини ҳисобга олиш, касалликлар дастлабки пайдо бўлган даврдан бошланиб, ҳар ойда бир марта ўтказилади.
Баргларни оидиум ва антракноз билан зарарланишини ҳисобга олиш белгиланган ток навдаларида олиб борилади. Бунинг учун эрта баҳорда ҳар бир такрорланишда камида 5 тадан бу ток кўрилиши шарт.
Баргларни оидиум ва антракноз билан зарарланишини ҳисобга олиш белгиланган ток навдаларида олиб борилади. Бунинг учун эрта аҳорда ҳисоб учун танланган ток тупларида 3 тадан новда белгиланади ва ёрлиқлар осилади. Бу новдалар ток тупининг пастки, ўрта ва юқори қаватларида жойлашган бўлиб, бутун ёз давомида ҳисоб учун ҳизмат қилади. Ҳисоб пайтида новдадаги барча барглар қараб чиқилади ва уларнинг зарарланиш даражаси қуйидаги баллар шкаласи орқали аниқланади:
1 шкала - ток баргларини оидиум ва антриккоз билан зарарланишини аниқлаш:
Балл - 0 - зарарланиш йўқ;
0,1 - баргларда камдан-кам;
1 - доғлар барг шапалоғини 10 % ни эгаллаган;
2 - доғлар барг шапалоғини 10 дан 25 % гача қисмини эгаллаган;
3 - доғлар барг шапалоғини 25 дан 50 % гача қисмини эгаллаган;
4 - доғлар барг шапалоғини 50 % дан ортиқ қисмини эгаллаган;
2 шкала - ток тупларидаги узум бошларининг оидиум билан зарарланишини аниқлаш:
Балл - 0 - зарарланиш йўқ;
0,1 - узум бошидаги айрим меваларнинг зарарланиши;
1 - узум бошидаги меваларнинг 5 % гача зарарланиши;
2 - узум бошларидаги меваларни 10 % гача зарарланган, мева бандлари ва тароқларида 3 тагача яра;
3 - узум бошларининг мевалари 25 % гача зарарланган, 5 та чуқур яра;
4 - узум бошларининг мевалари 25 % дан кўпроқ зарарланган,
5 тадан кўпроқ яра.
Антракноз касаллиги ток тупларининг яшил новдаларини хам жуда кучли зарарлайди. Новда барг ва узум бошларини зарарланиши қуйидаги шартли ифодада аниқланади:
n  100
p қ 
N
Бу ерда:
Р - зарарланиш фоиз;
N - ҳисобга олинган новда, барг ва узум бошларининг умумий сони;
n - зарарланган новда, барг ва узум бошларини сони.
Касаллик ривожи қуйидаги шартли ифодада аниқланади:
(ав)  100
R қ 
N  К
Бу ерда:
R - касаллик ривожи;
a  b - новда, барг ва узум бошлари сонининг (а) уларга хос зарарланиш баллари (л) кўпайтмаси йиғиндиси.
N - ҳисобга олинган новда, барг ва узум бошларининг умумий сони;
К - ҳисоб шкаласининг энг юқори бали.
Токларнинг касалликларини ҳисобга олиш ва олинган маълумотларни кўп йиллик маълумотлар ҳамда табиий омилларни ҳисобга башорат тузилади.
Саволлар:

1. 
   Токзорларнинг асосий касалликларини ва уларни ҳисобга олиш.
   
2. 
   Касалликларни ривожланишини олдиндан аниқлаш.
   

Адабиётлар: 1, 4, 6, 8, 10.