Узбекистон ре с п у б л и к а с и олий ва у р т а махсус т а ь л и м вазирлиги д и л о ро м ёрм атова



Download 12,02 Mb.
Pdf ko'rish
bet81/108
Sana25.02.2022
Hajmi12,02 Mb.
#270107
1   ...   77   78   79   80   81   82   83   84   ...   108
Bog'liq
tdau-2-113

худуд 
буйича шимолда 26°С дан 
республика жанубида 30°С гача узгаради. Энг юкори харорат 45-47°С 
гача етади. Январда уртача харорат шимолда 
8
°С дан жанубда 0°Сгача 
пасаяди, минимал харорат 38°С га тушади (Устюрт платосида).
Мамлакат худуди турли нам хаво масалари учун очик. Циклонлар 
Узбекистон худудидан утаётиб, об-хавода кескин узгаришлар килади. 
Шимол, шимоли - гарб ва гарбдан катта майдондаги текисликларга атлан- 
тика ва арктика хаво массалари кириб келади. К,ишдаги исишлар худудга 
циклонларнинг илик секторидаги тропик хаво массаларининг кириб ке- 
лиши билан боглик булиб, улар кескин совушлар билан алмашинади.
Текисликларда
ёгинлар асосан кишда ва бахорда ёгади. Ёзда кучли 
иситилган чуллар уствда куруклиги билан ажралиб турадиган кон­


тинентал тропик хаво шаклланади. Ёгинлар жуда кам (йилига 80- 
200
мм атрофида), лекин уларнинг узгартирувчанлиги жуда катта. Ёгин­
лар микдорига Орол денгизи деярли таъсир этмайди, лекин тор киргок 
б^йи зонасида намлик юкори булади.
Тоголди худудларида
ёгин микдори ортади. Нам хаво массаларига 
очик булган тог ёнбагирларида 600-800 мм ва ундан хам куп булади. 
Тогларда бахор ойларида кор кучкилари булиши мумкин. Кучли ёмгир­
лар тогларда ва тоголди районларида сел тошкинларини келтириб чика- 
ради.
Иклим узгариши окибатларини бахолаш ва мослашиш йулларини 
кидириш мураккаб хамда куп кирралидир. Бизни асосан сув ресурслари 
билан боглик булган жиддий муаммолар кутмокда. Шу билан бирга куп 
масалалар очик колмовда. Келажакда сувга булган талаб кишлок 
хужалигининг ривожланиши ва ахоли сони билан аникланади.
Иклим муаммосининг мураккаблиги Узбекистон ва У рта Осиё ре- 
гионидаги ги мавжуд тугри, тескари богликликлар билан аникланади.
Узбекистонда сув ресурслари ва кишлок хужалиги учун иклим уз-га 
ришига мослашиш чоралари куйидагиларни камраб олади: сув хужа­
лиги ва ирригация тизимларини яхшилаш; кишлок хужалиги экинлари 
турларини узгартириш (кургокчиликка чидамли навлар); агротехник 
тадбирлар мудцатларини узгартириш (экин муддатлари ва тупрокни 
кайта ишлаш усулларияи узгартириш).
Бу чоралар иклим узгаришининг салбий окибатларини камайти- 
ришда ва унинг айрим ижобий окибатлари (масалан, карбонат ангидрид 
концентрациясиниш ортиши шароитида фотосинтезнинг жадаллаши- 
ши)дан самарали фойдаланшцда мухим ахамият касб этади. Энг нозик 
районлар маслаан, кейинги бир неча ун йилликларда сув такчиллиги- 
ни чукур хис этаётган Орол буйича ер ва сувдан фодаланиш режалаш- 
тириш иклим узгариши окибатларини юмшатиш мумкин.
Узбекистонда иклим узгаришига мослашиш, биринчи навбатда сув 
ресурслари ва ер фонд идан фойдаланишни оптималлаштириш билан 
боглик булиб, куйидагиларни камраб олади:
> сувни катьий тежаш;
> сув таьминоти муаммосини хал этиш (сув омборлари ва бошка.);
> сув хужалиги ва ирригация тизимларини таъмирлаш;
> кишлок хужалигида сувни тежаш технологиясини куллаш;
>
кургокчиликка чидамли серхосил навларни куллаш;
> дефадацияга учраган ерлар, жумладан, шудгорлар ва табиий 
яйловларни тиклаш.
Узбекистоннинг хозирги иклими динамикасини метеорологик куза­
тиш маълумотларида асосида урганиш натижаларининг курсатишича, 
республикада катта табиий узгариш билан бир вактда, исиш хам куза- 
тилмокда. Буни хозирги кунда кечаётган иклимнинг глобал исишига 
жавоб реакцияси деб билиш лозим.


Глобал иссик хаво харорати ва Узбекистонда хаво хароратининг 
Узгариши тенденциясида ухшашлик кузатилмокда. XX асрнинг 40 йил- 
ларидан бошлаб исиш глобал меъёрлари республика микёсида кузатил- 
ган. Охирги йилларда Узбекистонда хам сезиларли исиш кайд этилмок­
да. Узбекистон худудидаги охирги ун йилликдаги харорат режимини 
иссик даврга мансуб деб хисоблаш мумкин.
Республикадаги деярли барча метеостанциялар мисолида хаво харо­
рати ва ёгинларнинг узгариши урганилди. Тошкент станциясида метео- 
рологик кузатишлар XIX асрнинг охиридан бошланган. Охирги 100 
йилликда Тошкентда уртача йиллик хаво харорати 1,2°С га кутарилган. 
Ёгинлар микдорида эса купайиш ёки камайиш тенденциялари куза- 
тилмаган, лекин йиллараро тебраниш амплитудаси ортган.
Х,озирги замон икдими хакидаги ran борар экан, куйидагиларни 
кайд этиш лозим: охирги ун йилликда Узбекистонда бутун инстру­
ментал кузатишлар давомида энг иссик давр булган. Албатта, республи­
када хозирги кунда кечаётган исиш жараёнида иклимнинг табиий теб- 
ранишларинниг хам хиссаси бор, лекин йилдан-йилга айникса XX аср­
нинг 80-йилларида атмосферада С 0
2
ва бошка иссикхона газлари кон­
центрациясининг ^сиши курсатаётган таъсирнинг тобора сезиларлирок 
булганидан дарак беради.
Бундан ташкари, биз гувохи булаётган исиш хамма жойда тог муз- 
ликлари майдонининг кискаришига олиб келди. Помир-Олай музлик- 
лари аэрофотосъемка маълумотлари буйича 1957-1980 йилларда 19% 
(113 км) сувини йукотган ёки камайгаи. 
2000
йилгача булган даврда эса 
музликларнинг кискариши яна 14% ни ташкил этган. Музликларнинг 
камайиш жараёни йилнинг барча фаслида тухтовсиз равишда давом эт- 
мокда.
Инсон фаолиятининг икдимга таъсири Узбекистонинг айрим туман- 
ларида аввало мелиорация чулллашиш окибатида кузатилмокда, сугор- 
ладиган ерларда, сув омборлари атрофида ёзги хаво харорати пасаяди, 
намлик эса 10-15% га ортади. Лекин сугориладиган ерлар ва водийлар 
майдони чуллар ва катта даштлар эгалллаган худудларга нисбатан жуда 
кичикдир. Ш унинг учун хам уларнинг регионал икдимга таъсири кучли 
эмас, деярли сезилмайди.
Махаллий иклим узгаришининг яна бир сабаби Орол денгизи аква- 
ториясининг кискаришидир. Унинг атрофидаги 100-250 км масофа 
оралигида иклимнинг адирлашуви, тупрокнинг шурланиши кучаймок- 
да. Бу ерда янги чул жонсиз тирк организмларсиз Оролкум пайдо бул­
ди. Орол буйида махаллий антропоген омиллар таъсири хисобига 
харорат кутарилиши 1,0-1,5°С ни ташкил этади. Кадимги киргокб^йи 
районларида иклимнинг континенталлашуви кучаймовда. Бу холат хаво 
харорати кунлик амплитудасининг ёз мавсумида 5-6°С га ошганлигини 
курсатади. (М уйнок станцияси).


Узбекистон иклими, бутун сайёрамиздаги каби, турли микёсдаги 
тебранишларни бошдан кечирмокда бу тебранишлар регионал циркуля­
ция узгаришлари билан боглик булиб, «з навбатида, сайёрамиз иклими 
тебранишига мосдир. Узбекистонда ва умуман Урта Осиёда глобал 
исишнинг асосий индикаторлари куйидагилар:
• тунги хароратларнииг кундузгига нисбатан жадал исиши шарои- 
тида хаво хароратининг кутарилиши, ёки уртача суткалик хароратнинг 
зиёд булиши;
• йил давомида жазирама иссик даврнинг узайиши ёки узун кунлар 
сонининг ошиб бориши;
• юкори хароратлар такрорланишининг ортиши;
• совук ва кор копламли кунлар сонининг кискариши;
• тоглардаги дарёларни туйинтирадиган кор-музлик ресурслари- 
нинг камайиши;
• тупрокларнинг деградацияга учрашининг ошиб бориши.

Download 12,02 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   77   78   79   80   81   82   83   84   ...   108




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish