гача булган турли хджмдаги биотик жамоани экотизим деб таьрифлаш
мумкин. Экотизим куйидагиларга булинади:
микроэкотизим (лишай
ник, мохлар),
мезоэкот изш (булок, кул ва чул),
макроэкотизим
(китьалар, океан), биосфера ёки
глобал экотюшсчар.
Табиий экотизимлар
оч щ хисобланади, улар моддалар «а энергаяни
четдан олиб четга беради. Масалан Ер биосфераси бир кисми модцани
космосга беради, аммс шу билан космосдан моддаларни олади. Четдан
узлаштирнладиган моддалар захираси чексиз эмас, шунингучун бу мод
дал ар организмлар томонидан модда айланиш ва К^ёшдан
келадиган
энергия булмаганда Ерда хаёт булмаган буларди. Экотизимларда мурак
каб модда айланиши куйидаги таркибларда амалга ошади:
Модда айланишида
анорганик моддаларнинг иштирок эгиши;
Биотик ва абиотик кисмларни богловчи
органик бирикмалар\
Абиотик му%ит - хаво, гу прок, сув ва бошкалар;
Продуцент - автотроф организмлар асосан яшил усимликлар;
Консумент - гетеротрофяар, асосан хайвонлар,
Редуцент ёки
сапрофитпар (чириндилар батан озикланувчилар)
асосан бактерия ва замбуруглар;
'
Шундай килиб экотизим ва биоценоз атамалари бир-бирига якин
булиб, экотизим модда алмашинуви амалга ошиб турадиган экотипимни
билдиради.
Фотосинтезланувчи ва хемос интезланувчи
организмлар бир йилда
100 млрд тонна микдорда органик модда туплайди. Тахминан шунча
микдордаги модда усимликлар нафас олиши натижасида С>2 ва Н20 га
айланиши лозим.
Нафас олиш - бу гетеротроф жараён булиб фотосинтезда органик
моддалар хосил булишида оксидпанишда кузатилади. Нафас олмаслик
ва чиримаслик ёки фогосинтезнинг бормаслиги Ерда хаётнинг будмас
лигини кУрсатади. Нафас олиш хам иккига булинади.
Аэроб нафас олиш - бунда т г а ухшаш кислородга водород би-
рикади;
анаэроб нафас олиш - (Зунда оксидланувчи булиб анорганик
модда хизмат килади.
Ачиш - органик моддалар оксидланувчи булиб хизмат килади.
5.2. Экотизимнинг ма*сулдорлиги
Бунда продуцентлар нинг куёш нури ёрдамида фотосинтез жараён-
ларнинг бориши ва органик моддаларнинг хосил булиш тезлигидир ёкк
озука сифатида истеъмол килинишидир. Продуцентлар томонидан
маьлум вакт бирлигидг хосил булган органик масса бирламчи махсулот,
вакт бирлигида консумеьтлар массасининг отпиши-иккиламчи махсулот
олиш дейилади. Экотизимлардаги
хамма тирик организмлар бир бугун
ягона массани хосип килади.
Хар бир озука занжири, бирламчи ва иккиламчи махсулдорликнинг
хосил булиш тезлиги хамда махсулотларнинг таксимланиши турлича-
дир. Экотизимларда бирламчи ва икккламчи хосилдорликнинг микдо-
рий курсаткичлари мавжуд.
Бунга хосилдорлик пирамидаси крнуни
дейилади.
Пирамидаларнииг куйидаги турлар л мавжуд:
Сон пирамидаси организмлар сони турли даражада акс эттиради;
Биомасса пирамидаси тирик организмларнинг массасини курса
тади;
Мщсулот пирамидаси бирламчи махсулотнинг турли озука занжир-
ларида узгариб боришига айтилади;
Сон пирамидасида усимликлар сони уларни истеьмол киладиган
/дйвонларга
Do'stlaringiz bilan baham: