> усусиятларини саклаб колади, аммо хужайра тузилишига эга булмайди,
модда алмашинув бормайди, усмайди, купайиш усули хам алохида.
Бактериялар - Ер шарида энг куп таркалган бир кужайрапи орга-
' I измлардир. Уларнинг \ажми жуда кичик булади. Улар ичида озик-
s анишига караб айримлари автотроф булади, масалан олтишугуртли
Сактериялар мисол булади. Купинча улар
гетеротроф булиб, улар
v чидан
сафрофит ва
редуцентлик устун келади.
Айримлари одам ва
хайвонда паразитлик килиб яшайди.
Улар хамма ерда тупрокда, сувда, ханода ва тирик организмларда
яшайди, тупрокда жуда куп булиб бир 'рамм оддий тупрокда юз
миллионлаб, кора тупрокда эса икки миллнарддан зиёд яшайди. Улар
тупрокда нитрификация, азот туплаш ва бо:лка вазифатарни бажаради.
Уларнинг аэроб ва анаэроб шакллари бор. 'Гупрокнинг пастки кисми ia
караб камайиб боради ва икки километргача масофада учрайди.
Сув оркали бактериялар сув хавзаларигд тушади ва 1 мл. сувда 300
\ инг донагача булиши мумкин, киргокдан узоклашиши билан улар ссни
камаяди. Хаво атмосферасидаулар нисбатан кам.
Бактериялар, тупрок хосил булишида,
табиатда азот, фосфор,
олтингугурт ва бошка элементларнинг айланишида ахамиятга эга. Улар
хайвон ва усимлик колдикларининг чиртли ва минерал моддалар га
айланишида катта ёрдам беради Сувни тозалашда, сут махсулогларини
в а вино тайёрлашда фойдали хусусиятларн 5ор. Шу билан бир каторда
улар безгак, тиф, ичбурук, упка сили ва Сошка касалликларни чаки-
рувчи хисобланади.
Кук яшил сув утлари тузилишига кура бир хужайрали бактерия-
ларга ухшаш аммо фотосинтезланадиган автотрофлар хисобланади.
’Улар
купинча чучук сувларда булади, денгизларда кам учрайди. Бу сув
углар сувни айникса сув утказувчи (водопровод) тизимини ифлос-
линтиради.
Хщ икий сув утлари - бу тубан усимликларнинг к а т а бир гурухи
Хисобланади. Сув утлари ердаги биринчи фотосинтезланувчи орга-
нхзмлар булиб дунёни ва атмосферани кислород билан таьминлов-
ч 1дир. Бундан ташкари улар сувдан тугридан-тугри азот,
олтингугурт,
фосфор, калий ва бошка элементларни узлиитиради. Губан усимлик-
лирга лишайииклар хам киради.
Усимликлар - фотосинтезланувчи хакикий автотроф организм-
лардир, улар табиатда куёш нури ва ундаги кимёвий биоген элементлар
оркали органик модда туплайди, тупрокза яшайди ва ундан озука
мэддаларни узлаштириб олади. Усимликлар барча хайвонларга ва
инсонларга озука моддалар етиштириб б ер и и. Улар озука моддаларни
илдизлари оркали узлаштириб баргдан поя га
транспорт килади ва на-
тнжада фотосинтез боради. Мох, папороппксимонлар, гуллилар гео-
график ландшафтнинг таркибини ташкил килади. Булар ичида гуллилар
энг куп булиб 250 мингдан куп турни ташкил килади. Усимликлар-
кислород берувчи ягона мг.кба булиб хизмат килади, агарда кислород
булмасг одам хам хайвон хам нобуд булади. Усимликлар,
бир йиллик,
куп йиллик, утлар, буталар, чала буталар ва дарахтларга булинади.
Замбуруглар - айримлари бир хужайрали, айримлари куп хужай
рали булиб, хлорофилл сакламайдиганлари 100 мингдан зиёд. Улар
истеьмол килинадиган захарлиларга паразитларга булинади.
Паразит замбуруглар ун-шудринг, занг, кора-куя ва бошка касал-
ликларни чакиради.
Сапрофит замбуруглар улган хайвон ва усимлик колдикларини
минераллаштиради ёки емиради.
Хайвонларнинг тури, шакли ва куриниши 2 млнга якин, деярли
хамма хайвонлар гетеротроф организм булса,
консументлар хам учрай-
ди. Улар хам бир хужайргли ва куп хужайрапиларга, умурткасиз ви
умурткалиларга булинади. Улар ичида тури ва сони жихатида бугим-
оёклилар жуда куп булиб хар инсонга 200 минг дона тугри келади. Сон
жихатдан иккинчи уринда ьсолюскалар синфини айтиш мумкин, учинчи
Уринда умурткалилар булиб уларда сут эмизувчилар ундан биринн
ташкил килса, умурткапиларнинг ярим тури бапикларга туф и келади.
Умурткапиларнинг катта тури сувда яшайди, хашоратлар курук-
ликда хаёт кечиради. Сувда «а курукликда яшовчи ва мослашган усим
лик ва турлари сони деярли
бир хил булса, хайвонларда курукликда 92-
93% яшаса, сувда 7-8% хаёт кечиради. Демак организмларнинг курук
ликка чикиши турлар хилмг-хиллиги учун эволюцион туртки берг-ан ва
курукликда баркарор экотизимни гашкил булишига олиб келди.
Do'stlaringiz bilan baham: