Узбекистан Республнкаси Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги Самарканд кишлак хужалик ииститути



Download 6,21 Mb.
Pdf ko'rish
bet7/257
Sana22.02.2022
Hajmi6,21 Mb.
#112261
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   257
Bog'liq
Qishloq xojaligi korxonalari ishlab chiqarishini tashkil etish

Тест - рейтинг саволлари:
1. 
Иш лаб чикаришни таш кил этишдаги омилларни сананг.
2. 
Ф аннинг таърифи ва тизимини тушунтиринг.
3. 
Ф аннинг бошка иктисодий ва кишлок. хўжалик фанлари 
ўртасидаги ўрни нимадан иборат?
4. 
Ф анни 
ўрганишда 
кишлок 
хўжалигининг 
ўзига 
хос 
хусусиятлари нимадан иборат ва улар кандай хисобга олинади?
5. 
Ф аннинг предметини тушунтиринг.
6. 
Ф аннинг объектларини таърифланг.
7. 
Ф аннинг изланиш усулларини айтинг.
8. 
Статистик гурухлаш усулининг мазмунини тушунтиринг.
9. 
М онографик усул нимадан иборат?
10. Хисоблаш -аналитик усулни тушунтиринг.
11. М атематик-моделлаш тириш кандай усул?
12. Ф аннинг максади нимадан иборат.
13. Ф аннинг асосий вазифаларини айтинг.
14. Иш лаб чикаришни таш кил этишда канака тадбирий чора- 
ларга эътибор қаратилиши керак?
15. Ф аннинг мазмуни нимадан иборат?


2-боб. Турли хил мулкчилик шароитида кишлок хужалик кор- 
 
хоналарининг ташкилий-иктисодин асослари________
2.1. Киш лок хужалик корхоналарида турли хил мулкчилик, 
уларни ташкил этиш тамойиллари ва шакллари
Қишлоқ хужалиги корхоналари аграр саноат мажмуасининг 
бирламчи бўгини бўлиб, унинг иктисодий асосини ташкил этади.
Қ и ш ло қ х у ж а л и к корхопаси деб, давлатга қарашли бўлган 
ерни узок муддатга ижарага олиб, ўз жамоаси мехнати ва ишлаб 
чикариш воситалари ёрдамида, бизнес режа ва ички хўжалик хисоби 
тизимига таянган ҳолда, юридик ҳуқуққа эга бўлган товар кишлок. 
хужалик махсулотлари ишлаб чиқарувчи хўжалик юритувчи субъ- 
ектлар тушунилади.
М амлакатимиз 
тараккиётининг 
иктисодий 
асосини 
катта 
кисмини аграр сектор иктисодиёти ташкил этади. Аграр сектор 
худудида мехнатга ярокли ахолининг 60 фоизи яшайди ва уларнинг 
40 фоизи аграр соҳада хизмат килади. Энг муҳими шундаки, аграр 
соха корхоналарида мамлакат миллий бойлигининг тенг ярми шакл­
ланади.
М амлакатимиз кишлок хўжалигида иктисодий ислохотларни 
жадал амалга оширилиши, кўп укладли аграр иктисодиётни шакл- 
лантириш ва шу асосда бозор муносабатларини мустаҳкамлаш 
сохада соглом иктисодий рақобат муҳитини яратиш оркали мавжуд 
ер-сув, мехнат ресурслари ва моддий - техника базасидан фойдала­
ниш самарадорлигини кўтариш йўналишида олиб борилмоқда.
Ислохотларнинг бошлангич босқичидан бошлаб асосий эъти­
бор ер майдонларини ердан фойдаланувчи турли мулк субъектлари 
ўртасида тақсимлаш ва кайта таксимлаш йўли билан амалга оши- 
рилмоқда. Киш локда мулкдорлар синфини яратиш учун ерлар энг 
аввало шахсий ёрдамчи хўжаликлар эгаларига ажратиб берилади.
Хозирги вақтда бозор муносабатлари талабларидан келиб чиқиб, 
қишлоқда кўп бўгинли иктисодиётни вужудга келтириш учун зарур 
ташкилий - ҳуқуқий шарт-шароитлар яратилди. Ислоҳотлар жараё­
нида барча мавжуд бўлган кишлок хўжалик корхоналарининг мулк 
шакллари ўзгарди, қишлоқда хўжалик юритишнинг коооператив 
(ширкат) хўжаликлари, ижарачилар уюшмалари, очиқ ва ёпиқ турдаги 
акциядорлик жамиятлари, фермер хўжаликлари, халқ корпорациялари, 
агрофирмалар, хусусий чорвачилик фермер хўжаликлари, шахсий ёр-


дамчи-деҳқон хўжаликлари каби ўндан ортиқ ташкилий шаклллари 
қарор топди.
Таъкидлаш 
лозимки, 
қиш лоқ 
хўжалик 
корхоналари 
кўп 
жиҳатдан хам шаклан, ҳам мазмунан бозор муносабатлари талаб­
лари доирасида ўз фаолиятларини такомиллаштириб бормоқдалар, 
уларда ислоҳотлар босқичма-босқич амалга оширилмоқда.
Президент И. А. Каримов: - «Биз бозор иктисодиётига катта сак- 
рашлар, тубдан вайрон килиш йўли билан эмас, балки бир 
босқичдан иккинчи босқичга кетма-кет ўтиш, яъни эволюцион тарз- 
да илгарилаб боришни ўзимиз учун катьиян танлаб олдик. Ҳар бир 
босқич амалга оширилаётган ислохотлар стратегиясининг бир 
халкасидир» деган эди.
Қишлоқ хўжалик корхоналарини тузишдан кўзда тутилган асо­
сий мақсад - корхоналар ички имкониятларидан максимал даражада 
самарали фойдаланиб, аҳоли ва бозорни арзон, юкори сифатли, 
ракобатга чидамли товар кишлок хўжалик махсулотлари билан дои­
мий равиш да таъминлаб, мақсадга мувофиқ равишда фойда олиш- 
дир.
Президентимиз И. А. Каримов кишлок. хўжалиги олдидаги мақ- 
садга тўхталиб: «М ақсад - қиш лоқ хўжалиги соҳасида ишлаб 
чикариш самарадорлигини кескин ошириш, қишлоқда яшаётган 
халқимизни ҳаёт даражасини кўтариш, улар учун муносиб шарт-ша- 
роитларни яратиш дан иборат бўлмоги керак» деган эди.
Ю қорида кайд этилган максадларга эришиш учун кишлок 
хўжалик корхоналари куйидаги вазифаларни бажаришлари лозим:
- қишлоқда мулкчилик муносабатларини, энг аввало хусусий 
мулкчиликни 
ривожлантириш 
ва 
мустахкамлаш, 
кишлок 
хўжалигида аграр ва иктисодий муносабатларни ислоҳ килиш нинг 
асосий йўналиши сифатида хакикий мулкдорлар синфини шакллан- 
тириш;
- деҳқонларда ерга ва мулкга эгалик хиссини уйготиш, 
деҳқонларни ўз мехнати натижаларидан фойдаланиш ҳуқуқига тўла 
эга бўлишни таъминлаш, қишлоқда мулкий пайларни жорий этиш 
асосида мулкий муносабатларни такомиллаштириш;
- хар хил турдаги товар кишлок хўжалик махсулотлари ишлаб 
чиқарувчиларнинг 
таш килий-ҳуқуқий 
шаклларини 

кишлок. 
хўжалик ширкати, фермер ва дехкон хўжаликларни ташкил этиш. 
Кишлок хўжалик корхоналарининг ҳуқуқи ва иктисодий мус- 
такиллигини кенгайтириш;
- деҳқонларнинг ўз мехнатидан ва бутун кишлок хўжалик корхо- 
16


наси фаолиятининг пировард натижаларидан манфаатдорлигини 
ошириш. Бунга ишлаб чикаришни ва меҳнатни ташкил этишнинг 
оилавий (жамоа) пудратига асосланган ички хужалик юритиш тизи- 
мини жорий этиш йўли билан, етиштирилган маҳсулотларга ҳисоб- 
китобларни ўз вактида амалга ошириш ва мулкий пайлар бўйича ди­
виденд тўлаш билан эришиш;
- тупроқ эрозиясига карши кураш ва мелиоратив тадбирларни 
ўтказиш 
хамда 
кишлок 
хўжалик 
маҳсулотларинн 
ишлаб 
чиқаришнпнг саноатга асосланган энг замонавий технологиясини 
жорий этиш хисобига дехкончилик маданиятини ва тупроқ унум- 
дорлигини ошириш;
- кишлок хўжалик ишлаб чикаришини самарали юритишнинг 
асосий мезони сифатида кишлок. хўжалик экинларини ҳосилдорли- 
гини, чорва молллар махсулдорлигини оширишни таъминловчи за­
монавий агрозоотехника қоидалари ва талабларига риоя этиш;
- мамлакатнмизда пахтачилик, дон, картошка, сабзавот ва бошка 
кишлок хўжалик экинлари селекцияси ва уругчилиги тизимини ри­
вожлантириш, маҳаллий тупроқ ва иклим шароитига мос туманлаш- 
тирилган навларни тўғри танлаш ва жойлаштириш, чорвачиликда 
наслчиликни яхшилаш.
Кайд этилган вазифаларни муваффакиятли хал этишда кишлок 
хўжалик корхоналари куйидаги тамойилларга амал килинган ҳолда 
кайта тузилиш и керак:
- ташкнл этилиши ва хўжалик юритилишида бозор тизими учун 
мос ва хос бўлган маълум бир мулк шаклини танлашда эркинлик 
хамда хусусий мулкчиликни ривожлантириш;
- давлатга қарашли бўлган 
ердан фойдаланиш ҳуқуқидан 
Узбекистоп Республикасининг Ер кодекси талаблари бўйича қатъий 
белгиланган максадларда амалга ошириш, бунда ер - хусусийлаш- 
тириш, олди-сотди, гаровга қўйиш, хадя килиш, айирбошлаш объ­
екта бўлиши, шунингдек иккиламчи ижарага берилиши мумкин 
эмаслигини назарда тутиш;
- доимий шартнома асосида ишлайдиган эркин мехнат жамоала- 
рини шакллантириш ва мехнат килиш шаклини танлаш ва ташкил 
этишда эркинликни яратиш;
- хар бир товар ишлаб чикарувчининг мехнат фаолиятини, иш­
лаб чикарпш нинг пировард натижаси билан богликлигини таъмин- 
лаш;
жамоа ва шахснинг махсулот етиштириш билан боглиқ бўлган 
фаолиятини бизнес режа асосида таш кил этиш;


- кенгайтирилган такрорий ишлаб чикаришни таъминлаш учун, 
даромадни харажатлар билан киёслаб фойда олишга эришиш, кор- 
хонани ишлаб чикариш молия фаолиятини тўла хужалик хисоби 
шартлари асосида таш кил этиш.
Бозор иқтисодиётига ўтиш даврида хужалик юритишнинг 
юқорида қайд қилиб ўтилган тамойиллари асосида Узбекистон Рес- 
публикаси кишлок хўжалигида кайта тузилган кооператив ва 
хусусий мулкчиликка асосланган куйидаги тузилмалар фаолият 
кўрсатмокда:
- кишлок хужалик кооператив (ширкат) хўжаликлари;
- ижара уюшмалари;
- акциядорлар жамияти;
- фермерлар уюшмаси;
- шахсий мулк эгалари;
хусусий чорвачилик фермалари;
халқ корпорациялари;
- агрофирмалар;
- дехкон хўжаликлари;
- қўшма корхоналар.
Бу мустақил тузилмаларнинг асосий мақсади ўзларига ижарага 
берилган ер ва бошка ишлаб чикариш воситалари ёрдамида ички 
имкониятлардан самарали фойдаланиб кўпроқ, сифатли ва арзон 
товар кишлок. хўжалик махсулотлари етказиб бериб, максадга 
мувофиқ равишда фойда олишдир.
Узбекистон мустакилликка эришгандан кейин, аграр секторда 
бошланган 
ислохотлар 
маълум 
даражада 
қишлоқ 
хўжалиги 
ходимларининг тадбиркорлик фаолиятларини кучайтирди. «Ер 
кодекси», «М ехнат кодекси», «Кооперация тўғрисида», «Фермер 
хўжалиги 
тўғрисида» 
(янги 
таҳрирда), 
«Кишлок 
хўжалик 
кооперативи (ширкат) хўжалиги тўғрисида», «Дехкон хужалиги 
тўғрисида» 
каби 
асосий 
қонунчилик ҳужжатларининг 
кабул 
килиниши, иктисодиётнинг аграр секторида ислоҳотларни ўтказиш 
имконини берди. Ўтган давр ичида янги хўжалик юритиш 
шаклларини 
яратилишининг 
хуқуқий 
ва ташкилий 
асослари 
белгилаб берилди.
Айни пайтда ислохотлар тажрибаси, ўтиш даврининг ўзига хос 
мураккаблигини ва ҳал бўлмаган муаммоларини кўрсатди.
Бу мураккабликлар ва муаммолар аграр секторда эскича 
хўжалик юритиш ва бошқарув усулларининг мавжудлиги, уларни 
бозор иқтисодиёти конунлари асосида кайта куриш муаммосини хал 
18


эта олмаслиги, хўжалик юритишнинг янги ташкилий - иктисодий 
усуллари 
эса 
ҳали 
етарлича 
ривожланмаганлиги 
билан 
характерланади;
- хозирча иқтисодиётнинг бу секторида шахсий - хужалик 
юритиш нинг жамоа усулига асосланган шакллари етакчилик 
қилмоқда. 
Кишлок. 
меҳнаткашларининг, 
ерга 
эгалик 
килиш 
хиссининг пастлиги, уларни мехнатнинг пировард натижаларидан 
манфаатдор бўлишларига тўсиқ бўлиб келмоқда;
- сарф-харажат механизмининг мавжудлиги, кишлок хўжалигида 
илгор техника ва технологиядан самарали фойдаланишга, ортиқча 
иш кучини озод килишга имкон бермаяпти;
- товар-пул муносабатларининг етарлича ривожланмаганлиги, 
агробизнесда ракобат мухитининг шаклланмаганлиги 
ва пул 
муносабатларидаги кийинчиликлар сабабли, кишлок хўжалиги 
мехнаткаш ларини ихтисослашган ишлаб чикаришдан узоклашиб, 
натурал хўжаликка интилишларига сабабчи бўлмокда;
- жойларда 
хануз 
турли 
юкори 
ташкилотлар 
ва давлат 
органларининг кишлок. хўжалик корхоналари фаолиятига аралашув 
холатлари учраб турибди.
К иш лок 
хўжалигида 
иктисодий 
ислоҳотларни 
чуқурлаш- 
тириш нинг асосий мақсади, кучли давлат химоясига таянган холда, 
кишлок. хўжалиги 
ишлаб 
чиқаришида ўз-ўзини бошкаришни 
таъминлаш тизимини яратишдан иборатдир.
Қўйилган 
максадга 
эришишининг 
асосий 
йўллари 
куйидагилардан иборат:
- ерга хусусий мулкчилик муносабатларини мустаҳкамлаш ёки 
уларни 
узок, 
муддатли 
ижарага 
бериб, 
хужалик 
юритувчи 
субъектларнинг ундан манфаатдорлигини кучайтириш;
- ўз-ўзини бошқариш хукукларини мустахкамлаш ва кишлок. 
мехнаткаш ларининг хаётий фаоллигини, кичик ва ўрта бизнесга 
қизиқишини ошириш;
- корхоналарни, фермер ва дехкон хўжаликларини моддий 
техник 
ресурслар 
билан 
таъминлаш 
ва 
кишлок. 
хўжалиги 
махсулотларини сотишда ракобат мухитини шакллантириш ва 
ривожлантириш;
- кишлок. хўжалигини давлат тамонидан қўллаб-қувватлашнинг 
максадли тизимини шакллантириш ва ҳоказолар.



Download 6,21 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   257




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish