“Uzacademia” scientific-methodical journal

“UzACADEMIA” scientific-methodical journal
79 
www.academiascience.uz
O‟ZBEKISTON SHAROITIDA LYOSSIMON GRUTLARNING KELIB 
CHIQISHI 
 
Odilova Yorqinoy Doniyor qizi 
Toshkent davlat transport universiteti talabasi 
 
Xalimova Shaxnoza Rahmidijanovna
Dotsent v.b. Toshkent davlat transport universiteti
 
Annotatsiya:
 Inshootlarni loyihalashda, qurishda joylarning geologik sharoitini 
aniqlash asosiy vazifalardan biri hisoblanadi. Bu vazifa muhandis - geologik sharoiti 
qiyin bo'lgan hududlar uchun ayniqsa zarur bo'lib, bunday joylarga cho'kuvchan 
gruntlar tarqalgan mintaqalarni kiritish mumkin. Maqolada yo'l poyida 
qo‘llaniladigan lyosslar, lyossimon gruntlar, ularning genezisi va xossalari keng 
yoritilgan. 
Kalit so‟zlar: :
 grunt, lyoss, lyossimon, genetik tur, allyuvial, prolyuvial, 
delyuvial, elyuvial, eol, flyuvioglyatsional (muz). 
Lyoss so‘zi xalqaro atama bo‘lib, u 1823-yili nemis olimi K.G.Lesnard 
tomonidan mineralogik va geologik adabiyotga kiritilgan. Lyoss so‘zi bo‘shoq, 
uvalanadigan degan ma‘noni anglatadi. Yer qobig‘ida yotishi jihatidan lyoss ustki 
yotqiziqlar hisoblanib, ular ko‘pgina inshootlarning zamini bo‘lib hizmat qiladi. 
Lyoss tog‘ jinsining qalinligi bir necha sm dan bir necha o‘n metrga yetadi. 
Tekis joylarda bu tog‘ jinsining qalinligi ko‘payib borsa, suv ayirgichlarga kelganda 
ularning qalinligi kamayadi. Lyoss tog‘ jinslari ko‘pincha ikki turga,,Lyoss‖ va 
―Lyossimon― tog‘ jinslariga ajratiladi. To‘rtlamchi davr yotqiziqlari orasida lyoss va 
lyossimon jinslar yer yuzida eng ko‘p tarqalgan tog‘ jinslari hisoblanib, ular hamma 
qit‘alarda uchraydi. Osiyo, Shimoliy va Janubiy Amerika, Yevropa lyoss va 
lyossimon jinslarning asosiy tarqalgan yerlaridir. 
Yer sharida lyoss va lyossimon tog‘ jinslari tarqalgan maydon 13 mln. km
2
maydonni egallaydi. Lyoss va lyossimon tog‘ jinslari asosan tekisliklarda, tog‘ oldi 
hududlarida va tog‘ yonbag‘irlarida 1500 m balandlikkacha, O‘rta Osiyo tog‘larida 
esa 4500 m balandlikkacha tarqalgan. Lyoss va lyossimon tog‘ jinslarining paydo 
bo‘lishi haqida quyidagi nazariyalar mavjud: eol nazariyasi, prolyuvial nazariyasi, 
delyuvial nazariya, allyuvial nazariya, elyuvial nazariya tuproq nazariyasi, kosmik 
nazariya, dengiz nazariyasi, ko‘l nazariyasi [1].
a) b) 

---

“ILM-FAN VA TA’LIMDA INNOVATSION YONDASHUVLAR, MUAMMOLAR, TAKLIF VA YECHIMLAR” 
MAVZUSIDAGI 23-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-ONLAYN KONFERENSIYASI