Uygur, qaqauz, quzey

(Sevengül, 1969: 17-20).
Araşdırıcı Əli Əziz isə m.ö. 139-cu ildə Türküstana gələn ilk 
Çin elçisi Canq Çienin: “Uyğurlar kendi dil ve yazısına sahib ol- 
makla kalmayıp, kendilerine özgü müzik, dans, tiyatro, ressamlık 
ve heykelteraşlık alanında da çox zengin ürünlere sahiptirler”

---

(Əziz, 1989:) 
fıkrinə dayanaraq uyğur teatrının 2000 ildən çox yaşı 
olduğunu söyləyir. Bu fıkirləri davam etdirən Bilge Tigin “Uyğur 
tiyatrosu” məqaləsində yazır: “Gerek M.S. 629-da Türküstana 
gelen Budda rahibi Şuan Zangın hatıralarında, gerekse M.S. 981- 
de Turfana gelen Çin elçisi Vanq Yendenin raporunda ve diger 
birçok Çin yıllıklarında benzer kayıtlar bulunmakdadır. Doğu 
Türküstanda “Kızıl ming öy” diye bilinen Budda tapınaklarındaki 
dans ve orkestro resimleri, 8-9. yüzyıla ait 27 ülüşlük tiyatro eseri 
“Maytrisimit”in Uyğur türkcesinde çevrilip sahnelerde oynanması, 
Uyğur Türklerinin zengin tiyatroculuk geleneğine sahip olduğunu 
göstermektedir”. Alman türkoloqu A.v.Gabian bu mövzuda daha 
irəli gedərək yazır: “ ... O dönem iç bölgelerdeki Çinlilere nazaran, 
eski Sincanın (Doğu Türküstan) bedii sanatı, sessiz tiyatrosu, 
danslı tiyatrosu, orkestrası ve ilkel tiyatrosu büyük celbetme gü- 
cüne sahiptir. Elde bulunan elyazmalara göre Türk Uyğur al- 
fabesinde yazılan sahne eserlerinin konusu Çince sahne eserle- 
rininkinden üstünlük göstermektedir” 
(Tigin, 1992:94, sayı 346).
Doğu Türküstanda teatrın geriləməsinə səbəb kimi islamın 
yayılmasını göstərilir. Əslində, teatr zəifləməmiş, sadəcə for- 
masını dəyişmişdi. Belə ki, bölgədə islam yayıldıqca “dans, 
darbazlık (cambazlık), serik, konçak (kukla) oyunları, meşrep 
(toplu dans)lar, meddahlık, düğün oyunları, semalar gibi tiyat- 
ro unsurları günümüzedeki ulaşabilmiş ve çağdaş uyğur tiyat- 
rosunun temelini oluşturmuştur”