Uygur, qaqauz, quzey

(Türkiye dışındakı..., 2002:2, 21-ci cild).
Ümumtəhsil məktəblərində noqay dili və ədəbiyyatı tədris 
edilsə də, qalan fənlər rusca keçildiyindən, ölkədə rus dilinə 
xüsusi önəm verildiyindən noqay gənclərinin əksəriyyəti də rus 
dilinə daha çox diqqət yetirmişdir. Mərkəzdən maddi və mə- 
nəvi dəstək aldıqları üçün gənc noqay yazıçıları da fıkirlərini 
daha çox sayda insana çatdırmaq, daha çox oxucu qazanmaq

---

və məşhurlaşmaq üçün rus dilində yazıb-yaratmağa üstünlük 
verirdilər. Rusca yazmaq əcnəbi dillərə tərcümə olunmalarında 
qapı rolunu da oynamışdır.
1960-cı illər nəsli insanın iç dünyasının bədii dillə təsvirinə 
diqqəti artırsa da, Kolumbiya yazıçısı Q.Q.Markesin yazdığı 
“Yüz il tənhalıqda” əsəri xalqların tarixinə, ilkin başlanğıca, 
miflərə marağını artırmışdır. Uzun illər tarixi mövzulara yalnız 
bayları, mirzələri, bir sözlə, hakim sinfi tənqid etmək məqsə- 
dilə müraciət edən yazıçı və şairlər indi keçmişlərinə tamam 
başqa gözlə baxmağa başlayıblar.
Askerbiy Söyün ulu Kireyev 
(1938, Qaraçay Çərkəz Mux- 
tar Vilayəti). Noqay uşaq ədəbiyyatının inkişafında böyük xid- 
məti olan yaradıcı ziyalılardandır. Uşaqlar üçün 20-yə yaxın 
kitab çap etdirən müəllifin “Küpelek” (Kəpənək), “Biyala” (Pi- 
yalə), Köqerşin” (Göyərçin), “Şenilşek” (Yellənçək), “Karlı- 
qaş” (Qaranquş), “Tulpar” və b. əsərləri uşaq poeziyasının nü- 
munəvi əsərləri sayılır.
A.Kireyev bədii yaradıcılığında ümumtürk və onun bir qolu 
olan noqay folklorundan səmərəli bəhrələnmişdir. Şairin “Be- 
sik yırı” (Beşik nəğmələri-laylalar), eləcə də tapmacalar əsa- 
sında yazdığı şeirlər noqay uşaqlarının ana dilində söz ehti- 
yatının artmasında, nitqinin inkişafında və dünyagörüşünün 
formalaşmasında böyük rol oynamışdır.
Onun “İyt, mısık em topqay”(İt, pişik və qarğa), “Maymıl” 
(Meymun) və başqa əsərləri noqay mərasim mahnıları aytıslar 
üslubunda yazılmışdır. Bir çox şeirlərini isə heyvanların söh- 
bəti formasında yazmışdır. Buna çöl dovşanı ilə ev dovşanınm 
söhbətindən bəhs edən “Yolıqıs” (Görüş), qoyunların söhbətin- 
dən bəhs edən “Kaynadılar kazanda” (Qazanda qaynadılar) və 
b. əsərlərini nümunə göstərmək olar. Şairin uşaq şeirlərinin bir 
çoxu başqa dillərə də çevrilmişdir.

---