Uygur, qaqauz, quzey

Kuruptursın Başi ulu Orazbayev 
(1924, Dağıstan Respub- 
likası, Noqay rayonunun Boranşı kəndi-1990). Noqay ədəbiyya- 
tında önəmli yer tutan yazıçılardandır. Ədəbiyyata şeir və heka- 
yələrlə gəlmişdir. 1962-ci ildə “Gen çölər”, 1964-çü ildə “Nasip 
yıldızı” (Bəxt ulduzu) hekayə kitabları, 1970-ci ildə “Atadın qu- 
şağı” (Atanın qurşağı), 1976-cı ildə “Saban tübi” (Sarı qızıl), 
1979-cu ildə “Danıl sagını” romanlarını nəşr etdirmişdir.
Söyün İmaməli ulu Kapayev 
(1927, Erkin Yurt kəndi - 
2001). Gənc yaşlarından şeir yazmağa başlamış, sonralar publi- 
sistika və nəsr sahəsində də qələmini sınamışdır. 1955-ci ildən 
noqayca çap olunan “Lenin yolu” qəzetinə redaktor təyin edil- 
mişdir. 1957-ci ildə Stavropol Pedaqoji İnstitutunu bitirmişdir. 
Çoxsahəli yaradıcılığı olan S.Kapayev 1957-ci ildə “Dağ bulaq- 
ları”, 1958-ci ildə “Danıl uyandı”(Çöl oyandı), 1969-ci ildə 
“Yürek sırlarım”(Ürək sirrim) şeir kitablarını nəşr etdirmişdir.
Araşdırıcılar ədibin yaradıcılıq qaynağından söz açanda iki 
məsələyə diqqət yetirirlər. Zəngin noqay folkloru və özünün 
çətin həyat yolu. Çoxlu mahnılar və tərcümələr müəllifi kimi 
tanınan S.Kapayev üç roman, ondan çox povest və beş şeir 
kitabını noqay oxucusunun mühakiməsinə vermişdir. Onun 
“Tandır” (Təndir), “Yuvsan”(Yovşan) povestləri vaxtilə ən çox 
təbliğ edilən əsərlər olmuşdur.
Ədəbiyyatda yeniləşmənin öncüllərindən olan yazar noqay- 
larda sərbəst vəzndə şeirin ustadlarından sayılır. Onun durna- 
lara xitabən yazdığı şeirdə deyilir:

---

Yarasık tı, - Gözəldir,
Şuvak bolup yaynaydı - Aydınlık olup parlar,
Küzgi kibik, küz kuni. - Güzgü kimi payız günü.
Tav betinde - Dağ belində
Kökşil turgan kök köldey, - Göydə duran göy göl kimi,
Köp-kömekyi - Tamam gömgöydü
Küz küninde kök yüzü. - (Güz) payız günündə göy üzü.
Sovet dönəmində ən çox inqilabdan, bolşeviklərin noqay xal- 
qını xoşbəxtliyə çıxardığından yazan S.Kapayev ömrünün son 
illərində çap etdirdiyi povest və hekayələr kitabını “Müqəddəs 
Quran” adlandırmışdır. Son illər xalq arasında geniş yayılmış 
əfsanə, əsatir, rəvayət və nağılları bədiiləşdirib oxuculara təqdim 
etməsi öncələr yazdıqlarının üzrxahlığı kimi başa düşülə bilər. 
Bəlkə elə buna görədir ki, son kitablarından olan “Noqay evi” 
noqayların stolüstü kitabına çevrilmişdir. Burada xalqının ta- 
rixinə və etnoqrafıyasına geniş yer ayrılmışdır.
Söyün Kapayevin “Tazasu sərgisi” (1965), “Durnacık” 
(1974) və b. noqay ədəbiyyatının savaş mövzusunda ən yaxşı 
əsərləri sayılır.
* * *
Sovetlər Birliyi çökdükdən sonra ədəbiyyatşünaslar 1920- 
30-cu illərdə M.Kurmanəliyevin, Z.Kabalıyevin, R.Kereyto- 
vun, İ.Mirzayevin, V.Kazakovun formalaşdırdıqları ədəbiyyatı 
şüarçı ədəbiyyat kimi dəyərləndirirlər.