Uygur, qaqauz, quzey

(CHKajmeB A., 1994:6) 
və “M oskvit- 
yanin” toplusunun 1852-ci il saylarında 
(Arxipov A. «Kaf-
kas», 1850, sayı 78-79, Tayki Kuraz, «Kafkas», 1851, sayı
70-71), 
universitetdə m üəllim işləyən, m illiyyətcə qumuq olan 
M .E.O sm anovun 1883-cü ildə Sankt-Peterburqda yayım latdığı 
“HoraficKHe 
h Ky
m
bikckh
e 
TeKCTbi 
(CöopHHK HoraHCKHx 
h 
KyMbiKCKHx 
neceH, 
npe^aHHH, noroBopoK, nocjıOBHiı,), 
İ.N.Be- 
rezinin “Turetskaya xrestom atiya” kitabında, 
(Berezin 
N. 
1-3,
1907, sayı 6, 233-250) 
K .K rebenskinin “N iva” jurnalında ya- 
yım latdığı m aterialları noqay folklorunun öyrənilməsi və araş- 
dırılm asında ilk addım lar saymaq olar.
Altay dilləri nəzəriyyəsinin qurucusu Q.J.Ramsted də 1904- 
cü ilin sonlarında Dağıstanda olarkən buradan noqay türkcə- 
sində də xeyli materiallar toplayaraq araşdırmalar aparmışdır. 
Çox təəssüf ki, bu mətnlər zamanında çap olunmadığından 
uzun illər elmi ictimaiyyətin diqqətindən kənarda qalmışdır. 
Nə yaxşı ki, professor Emine Gürsoy-Naskali bu məsələyə diq-

---

qət yetirərək 1991-ci ildə Helsinkidə ingiliscəyə tərcümələri ilə 
birlikdə onu bir kitab halında çap etdirmişdir.
H.A.Baskakovun, S.E.Malovun, V.V.Radlovun, A.Umero- 
vun (Ömərov), M.Osmanovun, Ç.Ç.Vəlixanovun əsərləri, elə- 
cə də SMOMPK-un buraxılışları noqay folklorunun öyrənil- 
məsi baxımından olduqca dəyərli qaynaqlardır.
Bolşeviklərin hakimiyyətə gəlişi və ədəbiyyata sinfı möv- 
qedən yanaşmaları bir çox janrlarda folklorun toplanmasına və 
tədqiqinə olan marağı artırdı. Bu sahə ilə məşğul olan milli 
kadrlar yetişməyə başladı. Noqay folklorunun, ədəbiyyatının, 
tarixinin öyrənilməsində ictimai xadim A.Ş.Canıbekovun xid- 
məti olduqca böyükdür. O yalnız xalqının dilini, tarixini, folk- 
lorunu, ədəbiyyatını tədqiq etməklə yetərlənməmiş, övladlarını 
da bu ruhda tərbiyə etmişdir. Odur ki, qızları Sofıya Kalmı- 
kova, Roza Canıbekova, oğlu Ənvər ömürlərini elmi-tədqiqata 
həsr etmiş və onlar noqayların mənəvi sərvətinin öyrənilmə- 
sində çox işlər görmüşlər.
1955-ci ildə Çerkesskdə S.Kalmıkovanın tərtibatı ilə çap 
olunan “Yırlar, epteqiler, aytubaklar, yumaklar”(Nəğmələr, na- 
ğıllar, atasözləri və tapmacalar) və 1969-cu ildə Moskvada 
S.Kalmıkova və A.Siqaliyevin topladığı və S.Kalmıkovanın 
tərtib etdiyi “Noqay xalk yırları”(Noqayskiye narodnıye pesni) 
kitabları noqay folklorunun təbliğində böyük rol oynamışdır.
Son illərdə isə noqay folklorunun və ədəbiyyatının öyrənil- 
məsi və təbliği sahəsində A.İ.M.Siqaliyev ardıcıl çalışır. O, 
1991-ci ildə Mahaçqalada “Noqaydın kırk batiri”, 1994-cü ildə 
Çerkesskdə “Noqayskiy qeroiçeskiy epos” və “Osiyet” (Vəsiy- 
yət) kitablarını çap etdirmişdir.

---