Ўқув фанининг долзарблиги ва олий касбий таълимдаги ўрни

Nazorat uchun savollar: 
1.“Pul tizimi” tushunchasining mazmunini, pul tizimining shakllarini yoritib bering?
2. Pul tizimining elementlarini tushuntirib bering?
3. “Pul tizimi” tushunchasining mazmunini, pul tizimini tashkil qilish shart-sharoitlarini 
va pul tizimini tashkil qilish printsiplarini yoritib bering?
4.Pul tizimining shakllari: bimetallizm; monometallizm; qog’oz va kredit pullari tizimini 
ochib bering?. 
MAVZU: PUL MASSASI VA PUL AGREGATLARI
 
REJA: 
 
1. Pul massasi tushunchasi, uning mohiyati va tarkibi. 
 
2. Muomala uchun zarur pul miqdorini aniqlash. 
 
3. Pul multiplikatori va uning mohiyati. 
 
 4. Rivojlangan va rivojlanayotgan davlatlarda pul agregatlari va
ularning tarkibi. 
 
Pul massasi tushunchasi, uning mohiyati va tarkibi. 
Biz oldin mavzularda ko‘rganimizdek va keyingi mavzularda ham bevosita ko‘rib o‘tadigan pul nazariyalariga 
ko‘ra, pul taklifidagi o‘zgarishlar foiz stavkasi va inflatsiya darajasiga bevosita ta‘sir qiladi. Iqtisodiyotga ta‘siri 
tufayli pultaklifini aniqlash muhim ahamiyatga ega. Uni kim nazorat qiladi? Uni o‘zgarishiga nimalar sabab bo‘ladi? 
Uni yaxshilash uchun qanday tarzda nazorat qilish kerak? Ushbu va keyingi bo‘limlarda pul taklifi jarayonini maxsus 
asoslar orqali izohlab beramiz va yuqoridagi savollarga javob berib o‘tamiz. Pul massasi- yuridik va jismoniy 
shaxslarga hamda davlatga tegishli bo‘lgan naqd va naqdsiz ko‘rinishdagi pul mablag‘larining yig‘indisidir. Pul taklifi 
jarayonini tushunishning birinchi bosqichi banklardagi depozitlarni o‘rganish hisoblanadi, chunki depozitlar pul 
taklifining katta tarkibiy qismlaridan biri hisoblanadi. Ushbu mavzuda banklarning depozit siyosati va ular bilan 
bog‘liq operatsiyalari yoritilgan.
Majburiyatlar 
Balansdagi 2 ta majburiyat ya‘ni muomaladagi valyuta va zaxiralar Federal Zaxiraning monetar majburiyatlari hisoblanadi. 
Ular pul taklifining muhim qismi hisoblanadi chunki ularning birini o‘sishi yoki ikkalasining ham o‘sishi pul taklifining 
o‘sishiga sabab bo‘ladi. Federal Zaxiraning Monetar majburiyatlari va hukumat xazina majburiyatlari monetar baza 
hisoblanadi. Bunda davlat xazina majburiyatlari umumiy bazaning 10%idan kam ulushga ega. 
1.
Muomaladagi valyuta. Ya‘ni Federal Zaxira tomonidan chiqarilgan va 
aholini qo‘lida bo‘lgan pullardir. Depozitariy institutlardagi pullar ham Federal 
Zaxiraning majburiyati hisoblanadi lekin balansning zaxira qismida joylashgan. 
2.
Zaxiralar. Barcha banklar Federal Zaxiralar tizimi (Fed)da depozit sifatida 
o‘z hisob raqamlariga egadirlar. Zaxiralar Feddagi depozit hisobraqamlaridan 
hamda bank kassalaridagi naqd pullardan tashkil topadi. Zaxiralar banklar uchun 
aktiv, Federal Zaxira uchun passiv hisoblanadi, chunki banklar istalgan paytda 
zaxiralar uchun to‘lov talab qilishlari mumkin va Federal Zaxira o‘z majburiyatini 
qoplash uchun Federal Zaxira notalari to‘lab boradi. Keyinchalik ko‘rib o‘tishimiz 
mumkinki, zaxiralarning oshishi depozitlarning ko‘payishiga va buning natijasida 
pul taklifining oshishiga olib keladi. 
Umumiy zaxiralar 2 ta kategoriyaga ajratilishi mumkin: Federal Zaxira tomonidan qat‘iy talab asosida 
saqlanishi kerak bo‘lgan zaxiralar (majburiy zaxira), banklar tomonidan ixtiyoriy tarzda saqlanishi mumkin bo‘lgan 
qo‘shimcha zaxiralar (ortiqcha zaxira). Masalan, Fedning talabi bo‘yicha depozitar tashkilotdagi depozitlarning har 
bir dollari uchun uning ma‘lum qismi (misol uchun, 10 sent) zaxira sifatida shakllantirilishi kerak. Ushbu qism (10%) 
majburiy zaxira nisbati deb ataladi.