Ўқув фанининг долзарблиги ва олий касбий таълимдаги ўрни

To‘lov tizimi va uning rivojlanish bosqihclari. 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida iqtisodiyotni rivojlantirishning eng muhim omillaridan biri pul aylanishini 
to‘g‘ri va aniq tashkil qilishdan iborat, chunki bozor iqtisodiyoti tovar pul munosabatlarining holati va taraqqiyoti 
bilan chambarchas bog‘liqdir. Korxona va tashkilotlar o‘zlarining xo‘jalik faoliyati jarayonida doimo bir-birlari bilan 
aloqada bo‘ladilar. Ular o‘rtasida tovar ayirboshlash jarayoni pul va pulli hisob-kitoblar yordamida amalga oshiriladi. 
Tovar ayirboshlashning o‘zi esa pul aylanishining moddiy asosi hisoblanadi, uning asosida boshqa pulli munosabatlar, 
jumladan, pensiya fondi, sug‘urta fondi, soliq idoralari, bank muassasalari bilan bo‘ladigan pulli munosabatlar hamda 
banklararo to‘lovlar vujudga keladi. 
5-mavzu.Pul tizimi:mazmuni,turlari va elementlari 
 
R E J A: 
5.1. 
Pul tizimi va uning mazmuni.
 
5.2.
Pul tizimi shakllari va ularning evolyutsiyasi: bimetallizm, monometallizm.
5.3. 
Pul tizimi elementlari. Ba’zi xorijiy davlatlar pul tizimining o`ziga xos 
xususiyatlari.
5.4.
O‘zbekiston Respublikasi pul tizimi barqarorligini ta’minlash 
 
 
Tayanch iboralar: pul tizimi,
evolyutsiyasi,bimetallizm,monometallizm,
 pul tizimi 
elementlari, milliy va jahon valyuta tizimi.

---

 
Pul tizimi va uning mazmuni. 
Pul tizimi
pul muomalasini tashkil etishning tarixiy jihatdan qaror topgan va qonun bilan 
mustahkamlab qo’yilgan shaklidir. Boshqacha aytganda, bu pul muomalasining aniq bir 
mamlakatda muayyan vaqt ichida qo’llaniladigan qoidalari va normalari majmuidir. 
Milliy valyuta tizimi pul tizimining tarkibiy qismi hisoblanadi. Pul mablag’lari 
iqtisodiyotda amal qiladigan shaklga qarab pul mablag’larining ikki turi: metall pullar 
muomalasi tizimi va pul belgilari muomalasi tizimi farqlanadi. 
Metall pullar muomalasi tizimlari pullik tovar (oltin va kumush) bevosita 
muomalada bo’lgan sharoitda amal qilgan. Bunda mazkur metall pullarning barcha 
funktsiyalarini bajargan, mavjud kredit pullar esa metallga erkin almashtirilgan. 
Metall pul belgilarining muomalasi tizimida bimetallizm davri va monometallizm 
davri farqlanadi. Bunday holda bimetallizm iqtisodiy jarayonlarda ikkita asl metallarning 
bir vaqtda foydalanishi bilan tavsiflanadi, monometallizm esa umumiy ekvivalent sifatida 
bir metallga o’tishni anglatadi. Bunda bimetallizm holatida quyidagicha xillar ajratib 
ko’rsatiladi: 
1) parallel valyuta tizimi – oltin bilan kumush o’rtasidagi o’zaro nisbat bozorda 
stixiyali ravishda belgilanadi; 
2) qo’shaloq valyuta tizimi – ikki metall o’rtasidagi o’zaro nisbat davlat tomonidan 
ushbu metallarga bo’lgan talabga, shuningdek, ushbu davlatdagi iqtisodiy va siyosiy 
vaziyatga qarab belgilanadi; 
3) nuqsonli valyuta tizimi – metallar iqtisodiy tizimda mavjud bo’ladiyu, lekin teng 
huquqlarga ega bo’lmaydi. Odatda, davlat kumush valyutaning zarb qilinishi va 
foydalanishiga cheklashlar kiritadi. 
Faqat bir metallning amal qilishi tizimi sifatidagi monometallizmda ham ayrim 
o’zgarishlar yuz berdi: 
1) oltin tangali standart – to’laqonli oltin valyutaning amal qilishi, unda tovarlarning 
qiymati ham ushbu valyuta bilan hisoblanadi; 
2) oltin yombili standart – oltin muomalada bulmaydi, lekin unga katta 
miqdorlardagi (yombi miqdorida) almashinish amalga oshiriladi; 
3) oltin valyutali (oltin devizli) standart – pullarning almashinishi faqat oltin yombili 
standartli mamlakatlarning valyutalariga amalga oshiriladi. 
Valyuta tizimi - bu, mamlakatlar o’rtasida valyuta munosabatlarini tashkil etish 
shaklidir. 
Valyuta tizimi - bu, xo’jalik aloqalarini baynalmilallashuvi asosida tarixan 
shakllangan, valyuta amali bilan bog’liq iqtisodiy munosabatlar yig’indisidir. 
Valyuta tizimining mohiyati, tashkil etilish shakllari va roli jamiyatning iqtisodiy 
tizimi bilan belgilanadi. 
Valyuta tizimi davlat, rezident va norezident shaxslarga tashqi iqtisodiy faoliyatni 
amalga oshirish uchun sharoit yaratib beradi. Sub’ktlarning ushbu faoliyati amalga 
oshishida valyuta qonunchiligi alohida ahamiyat kasb etadi. 
Maxsus adabiyotlarda valyuta tizimlarining 3 ko’rinishi farqlanadi, ya’ni milliy, 
jahon va hududiy valyuta tizimlari.