Ўқув фанининг долзарблиги ва олий касбий таълимдаги ўрни

 
Iqtisodiyotda pul, kredit va banklarning o‘zviy bog‘liqligi. 
Jamiyatda mehnat taqsimoti va ishlab chiqarish jarayonining mavjudligi iqtisodiy 
hayotda pulning roli doimo oshib boraveradi. Birgina mehnat taqsimotiga e‘tibor 
qaratadigan bo‘lsak, kompaniya yoki firma biror narsani ishlab chiqarish yoki 
xizmat turini ko‘rsatish uchun zarur xom – ashyo va materiallarni olish maqsadida 
bir necha xo‘jalik yurituvchi sub‘ektlar bilan iqtisodiy aloqalarni o‘rnatadi, ishlab 
chiqaruvchi yoki xizmat ko‘rsatish jarayonida ishtirok etayotgan xodimlarning 
mehnati uchun haq to‘laydi va boshqa qator ishlarni amalga oshiradi. Bularning 
barchasi tomonlar o‘rtasidagi o‘zaro iqtisodiy hamkorlik va manfaatdorlik asosida 
amalga oshiriladi. Mana shu iqtisodiy hamkorlik va manfaatdorlikni amalga 
oshirishning iqtisodiy mexanizmi sifatida pulning roli alohida ahamiyat kasb 
etadii. 
Bozor iqtisodiyotining asosiy tamoyillarida biri har qanday faoliyatning asosida 
iqtisodiy manfaatdorlik yotadi. Ishlab chiqaruvchi korxona, tashkilot yoki firma 
yaratayotgan tovar yoki xizmatlarni shaxsiy iste‘moli uchun emas, balki bozorda 
sotish orqali tegishli iqtisodiy foyda ko‘rish ilinjida ishlab chiqaradi. Bu ishlab 
chiqaruvchi va iste‘molchilar o‘rtasida tovar – pul munosabatlarini vujudga 
keltiradi, ushbu munosabatda pul ishlab chiqaruvchi va iste‘molchi o‘ratasida 
ayirboshlash vositasi sifatida muhim rol o‘ynaydi. 
Bu erda ishlab chiqaruvchi va iste‘molchi o‘rtasida ayirboshlanadigan tovar yoki 
mahsulotning bahosi muhim rol o‘ynaydi. Ularning bahosi bozordagi talab va taklif 
asosida pulda ifodalanadi. Pulning rolini amal qilishida baho muhim iqtisodiy mexanizm 
hisoblanadi, tovar va xizmatlar bahosiga qator omillar ta‘sir qiladi. Xususan, tovar va 
xizmatlarning sifati, unga bo‘lgan talab darajasi, sotib oluvchining to‘lov qobiliyati va 
boshqa qator omillar shular jumlasidandir. 
Haqiqatda ham yuqorida qayd etilgan jarayonlarni tashkil etishda pulning ishtiroki 
muhim ahamiyat kasb etadii. Shu bilan birga, pulning tovar xo‘jaligi sharoitida amal 
qilishining samaradorligini oshishiga qator omillar ta‘sir qiladi. Xususan 
ular quyidagilardan iborat: 
1.
Iqtisodiyotning barqarorligi va raqobatbardoshligi. Mamlakat iqtisodiyotining 
barqarorligi va raqobatbardoshligi aholining iste‘mol tovarlar va xizmatlarga bo‘lgan 
talabini mahalliy ishlab chiqarish hisobidan qondirish imkoniyatini beradi. Bu bozor 
iqtisodiyoti sharoitida juda muhim hisoblanadi. Birinchidan, import hajmini qisqartirish 
asosida xorijiy valyutalarni chetga chiqib ketishining oldini oladi. Ikkinchidan, milliy 
valyutaning xorijiy valyutalarga nisbatan barqarorligini oshiradi. 
Markaziy bankning mustaqilligini ta‘minlanganligi. Ma‘lumki, Markaziy bankning bosh 
maqsadi milliy valyutaning barqarorligini ta‘minlashga qaratilgan, ushbu maqsadni 

---

samarali amalga oshirish uchun Markaziy bank hukumat va davlat boshqaruv organlari 
bosimidan holi bo‘lishi lozim. Aks holda milliy valyutaning barqarorligi zaiflashadi va 
uning xalq xo‘jaligidagi roli pasayadi. 
2.
Aholi va mijozlarning bank tizimiga ishonchining mustahkamligi. Mamlakat 
aholisi va mijozlarning bank tizimiga bo‘lgan ishonchining yuqoriligi pulning roliga 
bevosita va bilvosita ta‘sir qiladi. Chunki aholi va mijozlarning banklarga nisbatan 
ishonchining yuqoriligi ularning vaqtinchalik bo‘sh pul mablag‘larini banklarga muddatli 
omonat sifatida qo‘yishga undaydi. Bu esa pulning jamg‘arma vositasi va to‘lov vositasi 
rolini oshiradi, shu bilan birga, birinchidan, pul egalariga qo‘shimcha daromad keltiradi, 
ikkinchidan, banklarning real sektorni kreditlash imkoniyatlarini oshiradi. Bularning 
barchasi tovar xo‘jaligi sharoitida pulning rolini oshishiga ijobiy ta‘sir ko‘rsatadi. 
3.
Inflyatsiya darajasining tegishli me‘yorlarda saqlab turilishi. Milliy valyutaning 
inflyatsiya darajasi xalqaro amaliyotda qabul qilingan me‘yorlardan ortib ketishi uning 
iqtisodiyotdagi roliga salbiy ta‘sir ko‘rsatadi. Inflyatsiya darajasi yuqori bo‘lgan sharoitda 
aholining real daromadlari pasayadi, kredit muassasalarida uzoq muddatli omonatlar hajmi 
qisqaradi, korxona va tashkilotlar ishlab chiqarish hisobidan emas, balki o‘zaro olib sotish 
yo‘li bilan daromad izlash payiga tushib qoladi. Natijada aholining iste‘mol tovarlarga 
bo‘lgan talabi mahalliy ishlab chiqarish hisobidan emas, balki import hisobidan 
qondiriladi. Bularning barchasi milliy valyutaning iqtisodiyotdagi rolini pasayishiga olib 
keladi.