Ўқув фанининг долзарблиги ва олий касбий таълимдаги ўрни

Ta'minlanmagan qog'ozpullar (1931-1945
yy.) 
Birinchi jahon urushidan keyin amaldagi oltin standarti pul 
tizimi o'zining hususiyatini yo'qotib, davlatlar klassik oltin standartini saqlab qolish maqsadida turli choralarni 
qo'lladi. Lekin yigirmanchi asrning 30 yillarida dunyo mamlakatlari iqtisodiyotida yuzaga kelgan moliyaviy 

---

tartibsizliklar oqibatida muomalada oltin standartini amal qilishini butunlay to'xtadi. Mamlakatlar iqtisodiyotidagi 
inqiroz tobora chuqur-lashib, ishsizlik darajasi ortib bormoqda edi. Xalqaro iqtisodiy muno-sabatlarda davlatlar 
o'z manfaatlarini himoya qilish maqsadida turli valyuta cheklovlarini o'rnatish, milliy valyutalarni 
devalvatsiyalash, savdo va valyuta ustidan nazoratni kuchaytirish orqali o'zaro iqtisodiy va moliyaviy urush olib 
borishdi. Iqtisodiyotda to'g'ri va egri suzib yuruvchi valyuta kurslari yuzaga keldi
92
. Xalqaro savdo va investit-
siyalarni to'xtab qolishi natijasida o'zaro savdoni amalga oshirish uchun xukumatlar ishtirokida tuzilgan bitimga 
ko'ra tovarlar barter qilindi. AQSh davlat kotibi Kordell Xoll ushbu holatga izoh berib, "Ikkinchi jahon urushining 
asosiy sababi 30 yillarda yuzaga kelgan moliyaviy va iqtisodiy kelishmovchiliklar"-deya ta'kidlagan edi.
93
AQShda oltin standartini amal qilishi Yevropaga nisbatan ikki yilga cho'zildi. 1933-1934 yillarda 
AQShning, "turg'unlikni oldini oladi"-degan teskari siyosati tufayli oltin standarti amaliyotda to'xtatildi. Amerika 
fuqarolariga mamlakatda (shu jumladan xorijda) oltinni ishlatish, olib yurish man etildi va dollarli hisob-
kitoblarni oltin bilan so'ndirish ta'qiqlandi. Lekin, 1934 yildan keyin ham AQShda oltin standartining o'ziga xos 
yangi shakli amal qildi. Unga asosan qadrsizlangan dollar 1/35 unsiya oltinga tenglashtirilib, oltin bilan chet el 
hukumatlari va banklar talablari qondirilgan. Dollarning oltinga oz bo'lsada bog'liqligi va Yevropadagi 
tartibsizliklar hisobiga AQShga kirayotgan oltin hajmi yanada ortdi. 
Milton Fridman va Chikago maktabi vakillarining qarashlarida iqtisodiy va siyosiy kamchiliklar 
mavjudligini 1930 yillardagi iqtisodiy tartibsizliklar ko'rsatib berdi. Fridman va uning izdoshlari-erkin bozor 
sharoitida qanday taklif bilan chiqishdi? Ularning qarashlari bo'yicha dastlab oltin standartidan voz kechish va 
milliy valyutani chiqarish vakolati davlat ixtiyorida bo'lishi lozim edi. Ya'ni, davlat tomonidan chiqarilgan 
ta'minlanmagan qog'oz pullar, qonuniy to'lov vositasini bajarishiga erishish nazariyasini ilgari surilgan. Shundan 
so'ng dastlab daVlat qog'oz pullarni muomalaga chiqarishi va boshqa valyuta kurslariga nisbatan tebranishiga 
imkon berish kerak. Bunda inflyatsiya darajasini belgilangan me'yorda bo'lishini davlat tomonidan nazorati 
ta'minlanishi lozim edi. Lekin 1930 yillardagi jahon iqtisodiyotidagi tartibsizliklarni kelib chiqishi, aynan 
mamlakatlar pul tizimini izdan chiqishi bilan bog'liq edi. 
Shunday qilib, 30 yillarning ta'minlanmagan qog'oz pullariga asoslangan pul tizimining ayanchli tajribasi 
va uni oqibatida yuzaga kelgan iqtisodiy tanglik shuni ko'rsatdiki, ikkinchi jahon urushidan so'ng xalqaro iqtisodiy 

---

munosabatlarni, xalqaro ishchi kuchi migratsiyasi va kapital oqimini yo'lga qo'yish maqsadida AQSh o'z oldiga 
jahon pul tizimini qayta tiklash vazifasini qo'ydi. 
 
Bretton Vuds va yangi