Ўқув фанининг долзарблиги ва олий касбий таълимдаги ўрни

Bretton Vuds tizimining barham topishi (1968-1971 yy.) 
Yevropada dollar massasining ortib borishi va 
AQShda oltin zaxiralarini kamayishi, London va Syurixdagi erkin oltin bozorlarida oltinning unsiyasi uchun 
belgilangan 35 dollar narxni ta'minlab turish AQShga qiyinchiliklar tug'dira boshladi. Mamlakatlar o'rtasida 
Bretton-Vuds tizimining qoidalari kelishilganda ushbu narx (oltinning bir unsiyasi uchun 35 dollar) butun 
tizimning asosini tashkil etgan. 
Amerika fuqarolariga 1934 yilda oltinga egalik qilish ta'qiqlangan bo'lib, boshqa davlat fuqarolari oltin 
quyma va oltin tangalarga qonuniy egalik qilishi mumkin bo'lgan. Ularning dollarni oltin bilan so'ndirish 
imkoniyati faqat erkin bozorda 35 dollarga sotish orqali amalga oshirilgan. Amerikadagi inflyatsiya darajasining 
o'sishi, dollarning yanada qadrsizlanishi natijasida AQSh to'lov balansidagi kamomad o'sdi, oltinga egalik qilgan 
fuqarolar esa erkin bozorda faol ravishda oltin xarid qilar edi. O'z navbatida AQSh, London va Syurix erkin oltin 

---

bozorlaridagi oltin narxini belgilangan miqdorda ushlab turish uchun qisqarib borayotgan oltin zaxirasidan 
berishga majbur bo'ldi. 
Erkin oltin bozoridagi dollarga bo'lgan ishonchsizlik, 1968 yilning mart oyida AQSh tomonidan mavjud 
pul tizimga o'zgartirishlar kiritishiga olib keldi. Ya'ni, amaldagi tizimni saqlab qolish maqsadida, oltinni erkin 
bozordagi faoliyatini to'xtatish zarur degan xulosaga keldi. Shunday qilib, "ikki pog'onali oltin bozori": oltinni 
erkin bozori-mustaqil va mamlakatlar Markaziy banklarining oltin hisob-kitoblari-mustaqil faoliyat yurita 
boshladi. AQSh taklifiga binoan oltinning erkin bozor bahosini belgilangan 35 dollar miqdorida xarid qilinishi 
rad etildi. Shu bilan birga, barcha davlatlar oltin unsiyasi uchun 35 dollar miqdorni abadiy belgilangan narxda 
bo'lishiga kelishib oldi. 
Mamlakat Markaziy banklari va Hukumatlari "tashqi" (erkin) bozordan oltinni sotish va sotib olishdan 
bosh tortdi, natijada oltin Markaziy banklar o'rtasidagi hisob-kitoblarda hisob birligi (1 unsiya = 35 doll) sifatida 
qo'llanila boshladi. Oltinning erkin bozori ham umumiy pul tizimiga aloqasi bo'lmagan holda rivojlandi. 
Ikki pog'onali oltin bozorining parallel ravishda amal qilishi, AQShni yangi zaxira qog'ozlarini joriy etish 
to'g'risidagi fikrini ilgari surdi va maxsus huquq beruvchi birlik (SDR) ni muomalaga kiritish masalasi ko'rildi.
94
Amerika bunday birlikni kiritish orqali oltinning o'rnini bosuvchi yangi qog'oz pul shaklidagi jahon 
valyutasini joriy etish bo'lgan. SDRni amaliyotga joriy etish va uni emissiya qilish huquqini Jahon banki ixtiyoriga 
berish rejalashtirilgan edi. SDRni joriy etish va uni jahon valyutasiga aylantirish xususida, ilgari surilgan tizimni 
barpo etish orqali AQSh boshqa davlatlar bilan birlashgan holda pul taklifmi yanada oshirish imkoniyatiga ega 
bo'lar edi. Bu tizimni joriy etish, albatta dunyo iqtisodiy otining izdan chiqishiga jiddiy xavf tug'dirdi. 
SDR amaliyotini tarqalishiga qarshilik ko'rsatayotgan G'arbiy Yevropa va qattiq valyutaga ega bo'lgan 
mamlakatlar AQSh valyuta zaxiralarining sezilarsiz miqdorini tashkil etgan. 
Qog'oz pullar nazariyasini qo'llab-quvvatlagan Milton Fridman ham o'z qarashlarida jahon valyuta 
tizimidan oltinni butunlay bekor bo'lishini ilgari surgan. Ya'ni, Bretton-Vuds tizimi joriy etilganda, AQShning 
yetakchi ekspertlari sanoatda dollarga talab ortishi natijasida oltin narxini 10 dollargacha pasayishini taxmin 
qilishgan. 

---

Lekin, ushbu tizimni mukammal ishlashi uchun dollar inflyatsiyasini belgilangan me'yorda saqlash lozim 
edi. 1973 yilning boshlariga kelib, oltinning bir unsiyasi 125 dollargacha ko'tarildi. 
Bundan xulosa qilib aytish mumkinki, AQShning taklifiga asosan ikki pog'onali oltin bozorining yaratilishi, 
Bretton-Vuds tizimining faoliyat yuritish muddatini bir necha yilga cho'zishga xizmat qildi. Chunki, 
inflyatsiyaning o'sishi oqibatida Amerikaning to'lov balansi kamomadi ortib, oltin zaxiralari qisqarib bordi. 
Yevropa Markaziy banklari hisobvaraqlarida esa, "yevrodollar'lar miqdori ortib bordi. O'z navbatida erkin oltin 
bozorida dollar massasini ortishi, oltin narxini ortishiga va dollarga bo'lgan ishonchsizlikni ortishiga olib keldi. 
Endilikda, oltinga egalik qilgan shaxslar, uni sotishdan voz kechayotgan edi. Bu o'z navbatida awaliga erkin oltin 
bozori faoliyatini, keyinchalik Bretton-Vuds tizimini batamom to'xtashiga olib keldi.