Utepbergenov Farxad

Dinlari: Xudolar Panteoni tepasida İtsamna turgan. Ёzuvning ixtirosini 

undan deb bilishgan. 

İlm-fan. 

Mayyalarda 20 shisobli sanoq bwlgan. Astronomiyada bir muncha 

yutuqlarga erishilgan. Quёsh yili bir minut aniqlikda shisoblangan. Taqvim 365 

kunga bwlinb, 20 kunlik oy va 13 kunlik shafta bwlgan.  

Mexiko voshasida V-X asrlar davomida tolteklar madaniyati gullab yashnagan, 

uning markazi Tenochtitlan bwlgan. Ular turli ibodatxonalar qurganlar, 

İbodatxonalar ichida eng yirigi «Quёsh eshromi» bwlib, balandligi 60 metr 

bwlgan. Tolteklar taqvimi 260 kunlik, oy 20 kundan iborat bwlib, yilnomalar 52 

yillik tsiklga bwlingan. Tolteklar madaniyati sapoteklar madaniyati rivojlanishiga 

ijobiy tasir etgan. II asrdan mishteklar madaniyati markazi Teskoko sham 

yuksaladi. 

---

 

39

Atsteklar. XIII asr wrtalarida Mexiko vodiysida paydo bwldi. Wzlarining 

afsonaviy vatanlari Astlan nomidan ular asteka deb atala boshlaydilar. 1325 yili 

atsteklar poytaxti Tenochtitlanga asos soladilar. 

Ular sug’orishga  asoslangan deshqonchilikda «suzuvchi bog’lar», yani 

suniy orolchalarga asos solganlar. Makka dukakli ekinlar, qovoq, pomidor, batat, 

agava, kakao, paxta va tamaki etishtirganlar. Yagona uy shayvoni it bwlgan. 

Metallardan oltin va misni bilishgan.  XVI asr boshida jezdan foydalanish keng 

ёyiladi. Twqimachilik yuksak rivojlanadi. Piramidalar qurilgan. Poytaxtda 80 

ming oila yashagan. Piktogarfik ёzuv mavjud bwlib, mayyalardan taqvim va 

solnomani wzlashtirganlar.  

Chibcha-muiskalar. Bagota (Kolumbiya)tevaragida yashab yuksak madaniyat 

yaratgan xalqlardan biridir. 

İnklar davlati. And tog’lari voshalarida yashagan kechualar sham yuksak 

xwjalik va madaniyat yaratganlar. 1438 yili davlat tuzgan kechualar oltin, kumush 

va misga sovuq ishlov berib, yuksak sanat asarlarini yaratganlar. Jez tarqalgan, 

twqimachilik sham rivojlangan.  

 

Asosiy emishlari makka va kartoshka bwlib, ularni etishtirishda suniy 

sug’orishdan keng foydalanilgan. Kechua va aymaralar alpaka va lamalarni qwlga 

wrgatib, yuk tashishda foydalanganlar. Davlat xududlarida kwplab ywllar 

qurilgan. İnklar davlati Tuantinsuvyu (4 qwshni  viloyat birligi) deb atalgan. İnklar 

wzlari ishlamasdan bwysundirilgan xalq va qabilalar meshnati mashsuli evaziga 

yashaganlar.  

Jamiyat asosi qishloq jamoalari-aylyular edi. Boshqaruv quldorlik 

despotiyasi bwlsada urug’chilik-jamoasi sarqitlari saqlanib qolgan. Oliy inka 

shokimiyati mutlaq, diniy marosimlarida odamlarni qurbonlik qilish sham mavjud 

edi.  İnklarning piktu ёzuvi-tugunchali xatlar, iplar rangi narsalar belgisi 

shisoblangan. 1523 yil Kuskoni bosib olgan F. Pisarro Oliy İnkani xoinona 

wldiradi.  

Aymaralar. And tog’larining sharqiy xududlarida yashab kartofel, kinoa va 

arpa ekkanlar. Aymaralar eng baland joylarda yashovchi xalqlardan biridir. Ular 

shuningdek sopolchilik, kumush bezaklar yasash, shamda ornamentli gazlamalar 

twqishda sham moshir shisoblanganlar.