Усмонов М. М., т ф. д., доцент мавзу: механик сариқлик

Қон билан таъминланиши.
Қон жигарга иккита манба орқали келади: жигар артерияси ва дарвоза венаси.

Жигар ва ўт пуфагининг қон томирлари. (ошқозон ва ошқозон ости бези бироз кесилган).
1 — ramus sinister a. hepaticae propriae; 2 — ramus dexter a. hepaticae propriae; 3 — a. et v. gastrica sinistra; 4 — ventriculus; 5 — truncus coeliacus; 6 — a. lienalis; 7 — aorta abdominalis; 8 — a. hepatica communis; 9 — v. lienalis; 10 — v. mesenterica inferior;
II — pancreas; 12 — a. et v. mesenterica superior; 13 — duodenum; 14 — a. et v. gastro-duodenalis; 15 — ductus choledochus; 16 — v. portae; 17 — a. hepatica propria; 18 — v. cava inferior; 19 — a. gastrica dextra; 20 — a. et v. cystica; 21 — lobus hepatis dexter; 22 — vesica fellea.

Билирубин метаболизми.

Билирубин – гемоглобин парчаланиши асосий махсулоти хисобланади. У альбумин билан боғланиб жигарга боради, глюкуронилтрансфераза ёрдамида конъюгирланиб, сувда эрувчи шаклга (глюкуронид) айланади, ўт билан ажралади ва ичакда уробилиногенга айланади. Уробилиноген ахлат билан ажралади; маълум кисми кайта сурилади ва буйрак оркали ажралади. Буйракда билирубин фақат конъюгирланган формада («бевосита» билирубин) шаклида фильтрланади; шундай қилиб, қонда бевосита билирубин кўпайиши билирубинурия билан боғлиқ. Билирубин хосил бўлиши ва экскрециясини кўпайиши (гипербилирубинемиясиз хам, масалан, гемолизда) сийдикда уробилиноген кўпайишига олиб келади. У нажас билан 100-200мг/кунда ажралади. Билирубин – альбумин комплекси (билвосита билирубин, сувда эримайди, 3мг/л ёки ундан кам) жигарга боради, альбумин ажралади, билирубин эса глюкурон кислотасига бирикади ва ўт билан ажралади (бевосита билирубин, сувда эрувчи, 13мг/л гача). Ичакда у уробилиноген ва уробилингача парчаланади.Bilirubin (Лат.дан билис — сафро ва лат. рубер-қизил) ўт пигменти бўлиб, ўтнинг асосий таркибий қисмларидан бири ҳисобланади.
Қонда bilirubin икки фраксия шаклида оз миқдорда бўлади: эркин ва боғланган. Билирубиннинг кўпайиши қизил қон таначаларининг ортиқча емирилишини (гемолитик сариқлик ва бошқаларни кўрсатиши мумкин.) ва билирубиннинг организмдан чиқиши, масалан, жигар сариқлиги, ўт йўлларининг тиқилиб қолиши ва бошқалар. Умумий, еркин (билвосита) ва боғланган (бевосита) bilirubin кўрсаткичлари ташхис қўйиш учун ахамияти каттадир.
Кириш.
Сариқ касаллигининг пайдо бўлиши шифокор ва беморда хамиша ўринли хавотирни келтириб чиқарган, ўз ўрнида бу симптомни пайдо бўлиши, унинг келтириб чиқарувчи сабабларни ва ривожланишини тезроқ ўрганишни талаб этади. Шунга асосан диққатни шунга қаратиб, ва бу касалликни оғир асоратларга олиб келишини ва уни ривожланишини, узоқ чўзилиши хавф даражасини ошишини олиб келмасидан уни тезроқ аниқлашни талаб этади.
Сариқлик аввало кўз склераларида, тил пастки юзасида, танглайда пайдо бўлади. Кейинчалик юз, оғиз ва бурин атрофи, қўл панжаси, товон бўялади, ва нихоят бутун танага тарқалади. Бу кетма-кетлик “чин” сариқликни ривожи дейилади.

кўз склерасидаги сариқлик

қўл панжасидаги сариқлик

“Чин” сариқликни ривожини “сохта-псевдо” сариқликдан (каротинемия) дифф. диагностикасида ахамиятга эга. Псевдосариқлик аввало қул, оёк тери қоплами ва кам миқдорда склерада ўзгаришлар бўлади. Хозирги пайтда сариқ, қизил рангдаги (каротин, ксантофиллин-сариқ рангда, ликопин-қизил) барча ўсимлик пигментлари умумий каротиноидлар гурухига киритилади. Каротин кўп миқдорда қизил лавлаги, бодринг пўстлоғи, қизил сабзи, помидор, малина, гилос, смородина, ўрик, мандарин, апельсинда сақланади. Хайвон махсулотларидан – жигар, тухум сариғида, ёгда, сутда. Кунлик каротинга талаб – 2-5мгдир. Тери ва склерадаги сариқлик билирубинни қонда йиғилиши ва кейинчалик уни тўқималарга тарқалиши хисобигадир.Сариқ рангга она сути, плеврал ва перикардиал ажралма, асцитик суюқлик бўялиши мумкин. Шуни таъкидлаш керакки, кўз ёши, сўлак, ошқозон шираси, орқа мия суюқлиги, бош ва орқа мия, мия қобиклари сариқ рангга бўялмайди.