Усмонхон алимов

112
Оилада фарзанд тарбияси
ҲАҚЛАРГА РИОЯ ҚИЛИШ
Фарзанд дунёга келган кунданоқ ота­онаси ва атро
­
фидагилардан бевосита ўз ҳақини талаб қила бошлайди. 
Қорни очса, “тўйғаз” деб, совқотса, “кийин тир”, деб хар
­
хаша қилади. Зерикса, “мени ўйнатгин”, дей ди. Катталар 
эътиборсиз бўлса, турли­туман қи лиқ лари билан ўзига 
қаратади. Ўйинчоқлар олиб беришга мажбур қилади. 
Булар – боланинг ҳақлари. Талабларини меъёри билан 
қондириш эса катталарнинг вазифаси.
Лекин болага ота­онасининг, ам ма­холасининг, ака­
укасининг, қўни­қўшни, маҳалла­кўй, қолаверса, жами
­
ятнинг ҳам ҳақи борлигини аста­секин ту шун тира бориш 
зарур. Токи бола фақат ўзини ўйлайдиган эмас, балки 
бошқалар ҳақида ҳам қайғурадиган бўлсин.
Хўш, биз зикр этаётган ҳақлар қайсилар? Булар:
1. Ота­она ҳақи.
2. Қариндошлик ҳақи.
3. Қўшничилик ҳақи.
4. Муаллим (устоз) ҳақи.
5. Дўст­биродарлар ҳақи.
6. Катталар (кексалар) ҳақи.
Ота-она ҳақи
Ота­она рози – Худо рози, деган ибора бор. Демак, ота­
она фарзанддан рози бўлмаса, Худо ундан рози бўлмас 
экан. Уларнинг хизматини қилиш, ҳурматини жойига қў­
йиш, кек сай ганларида боқиш, кийинтириш, уларнинг ол
­
дида ово зини кўтармаслик, вафот этганларидан сўнг ҳақ­
ларига дуо қилиш ва ҳоказо... фарзандларнинг бурчидир.
Пайғамбаримизнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) 
ота­онани эъзозлаш, ҳурматлашга доир кўрсатмаларини 
ота­оналар, мураббийлар болаларга гўдаклигиданоқ ўрга­
тишлари лозим.
www.muslim.uz

---

 
Усмонхон Алимов

113
Имом Бухорий “Ал­адаб ал­муфрад” китобида Ибн Аб
­
босдан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Қайси бир му
­
сулмон фарзанд савоб умиди билан эрталаб ота­онасини 
зиёрат қилса, Аллоҳ таоло унга жаннатнинг икки эшиги
­
ни очади. Агар улардан бирини зиёрат қилса, унга жан
­
натнинг бир эшигини очади. “Ота­онадан қайси бирини 
хафа қилгудай бўлса, уни рози қилмагунча Аллоҳ ундан 
рози бўлмайди”, деди. Шунда бир киши: “Агар ота­она
­
лар болага зулм кўрсатган бўлса­чи?” деб сўради. “Агар 
улар боласига зулм кўрсатган бўлса ҳам, фарзанд уларни 
ранжитмаслиги керак”, деди Ибн Аббос».
«Субулус Салом» китобида Абдуллоҳ ибн Амрдан (рози­
яллоҳу анҳу) ривоят қилинади: Пайғамбаримиз (соллал­
лоҳу алайҳи ва саллам): “Аллоҳнинг розилиги ота­она
­
нинг розилигида ва Аллоҳнинг ғазаби ота­онанинг ғаза­
бидадир”, дедилар.
Шунинг учун, Аллоҳ таолони рози қиламан деган 
фарзанд ота­онасини рози қилсин. Аллоҳ таолонинг ға­
забидан сақланаман деган фарзанд ота­онасини ға заб­
лантирмасликка ҳаракат қилсин.
Имом Бухорий Абдуллоҳ ибн Амрдан (розияллоҳу анҳу) 
ривоят қилади: Пайғамбаримизнинг (соллаллоҳу алайҳи 
ва саллам) ҳузурларига бир киши келиб, жиҳодга изн 
сўради. Шунда у зот:
“Ота­онанг ҳаётми?” деб сўрадилар.
“Ҳа”, деди.
“Ота­онанг ҳақи борасида жиҳод қил”, дедилар.
Уларга хизмат қилишинг жиҳодинг бўлади, яъни: “Ота­
онангнинг кўнглини олиш учун жон­жаҳдинг билан ҳа­
ракат қил”.
Имом Аҳмад ва Имом Насоий Муовия ибн Жаҳимдан 
(розияллоҳу анҳу) ривоят қилади:
Жаҳим (розияллоҳу анҳу) Пайғамбаримиз (сол лал ло ҳу 
алайҳи ва саллам) ҳузурларига келиб: “Ё Ал лоҳ нинг расу
­
ли, ғазотга чиқишни хоҳлайман ва сиздан мас лаҳат сўраб 
келдим”, деди.
www.muslim.uz

---

114
Оилада фарзанд тарбияси
Шунда Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): 
“Онанг ҳаётми?” дедилар.
“Ҳа”, деди.
“Ундан ажралма, чунки жаннат унинг оёғи остида”, де
­
дилар.
Имом Муслим “Саҳиҳ” китобида Абдуллоҳ ибн Амрдан 
(розияллоҳу анҳу) ривоят қилади:
Пайғамбаримизнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳу­
зурларига бир киши келиб: “Аллоҳдан савоб умидида жи­
ҳод ва ҳижрат қилиш учун сизга байъат қилишга келдим”, 
деди.
Шунда Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): 
“Ота­онангдан бирортаси ҳаётми?” деб сўрадилар.
“Ҳа, иккалалари ҳам ҳаёт”, деди.
“Аллоҳдан савоб умид қиласанми?” дедилар у зот (алай­
ҳиссалом).
“Ҳа”, деди.
“Ота­онанг ҳузурига боргин ва уларга гўзал муомалада 
бўл”, дедилар.
Яъни, уларнинг хизматларини чиройли ҳолда адо қил­
санг, Аллоҳ жиҳоднинг савобини беради, деди лар.
Ислом таълимоти ота­оналари заифлашган, кек сай ган 
вақтларида фарзандлари уларнинг ҳақини адо қи лишла­
рини жиҳод ва ҳижратдан устун қўяди.
Ота­онага яхшилик қилиш ҳақида Аллоҳ таоло бундай 
амр қилади:
ﯝ ﯜ ﯛ ﯚ ﯙ ﯘ ﯗ ﯖ ﯕ ﯔ ﯓ
ﯟ ﯞ