Usmanova N. Yu. Iqtisodiyot va moliyaviy menejment

boshlang`ich
(yil boshida), 
yakuniy
(yil oxirida), 
o`rtacha
yillik hamda 
loyiha quvvati
turlari mavjud. Loyiha quvvati 
qurilish loyihasida ko`zda tutilgan bo`ladi. Qayta tiklash, kengaytirish va texnik 
jihatdan qayta qurollantirish davomida loyiha quvvati kattalashtirilishi mumkin. 
Shu sababli amaliyotda loyiha quvvati ko`pincha korxonaning amaldagi quvvati 
bilan solishtiriladi. Korxonaning amaldagi quvvati korxona ishlab chiqarish 
dasturini tayyorlash uchun asos bo`lib xizmat qiladi. 
Korxona ishlab chiqarish quvvatini aniqlashda zahiradagi uskunalardan 
tashqari, barcha o`rnatilgan uskunalar hisobga olinadi. Ba`zi bir sexlarda (yig`uv, 
quyuv va boshqa sexlarda) ishlab chiqarish quvvati ishlab chiqarish maydonlariga 
asosan hisoblanadi. 

---

66 
Ishlab chiqarish quvvatini aniqlashda mahsulot birligiga sarflanuvchi vaqt 
normasi yoki har bir uskunaning unumdorlik normalari muhim ahamiyatga ega 
bo`lib, ular ilg`or hamda progressiv bo`lishi talab qilinadi.
Korxona bosh bo`g`inining (asosiy tsexining) ishlab chiqarish quvvati 
quyidagi formula asosida hisoblanadi: 
m
m aks
M
F
n
M

=
bu yerda: 
M
– sex yoki uchaskaning qabul qilingan o`lchov birligidagi ishlab 
chiqarish quvvati; 
n
– sex yoki uchastkadagi ilg`or uskunalar soni; 
F
maks
– bosh uskunadan foydalanish mumkin bo`lgan maksimal 
muddat, soat; 
M
m
– bosh uskunada mahsulot tayyorlashning progressiv mehnat 
sig`imi, soat. 
Amaliyotda ishlab chiqarish quvvati va uskunalarning yuklanishini hisob-
lashda ba`zida xatolar, ular o`rtasidagi farqni sezmaslik hollari ham uchrab turadi. 
Korxona quvvati asosiy ishlab chiqarish fondlari, yangi texnika va aniqlangan 
zahiralardan foydalangan holda mahsulot ishlab chiqarish mumkin bo`lgan 
maksimal darajani tavsiflaydi, uskunalarning yuklanishni hisoblash natijalari esa, 
ushbu quvvatlardan rejadagi davrda foydalanishning darajasini aniqlaydi. 
Ishlab chiqarish dasturining korxonada mavjud bo`lgan quvvatlarga mos 
kelishini aniqlash uchun, 
o`rtacha yillik ishlab chiqarish quvvati
hisoblab topiladi. 
Uni hisoblash uchun quyidagi formuladan foydalaniladi: 
12
12
2
1
.
`
n
M
n
M
M
M
l
v
n
yil
r
o

−

+
=
bu yerda: 
M
o`r.yil
– korxonaning o`rtacha yillik quvvati; 
M
n
– korxonaning yil boshidagi quvvati; 
M
v
– yil mobaynida kiritiluvchi quvvati; 
M
l
– yil davomida ishlab chiqarishdan chiqariluvchi (yo`q qilinuvchi) 
quvvat; 

---

67 
n
1
, 
n
2
– ishlab chiqarish quvvatlarini ishga tushirishdan yoki tugatilgan 
ishlab chiqarish quvvatlari yo`q qilingandan to yil oxirigacha 
o`tgan to`liq oylar soni. 
Asosiy ishlab chiqarish fondlaridan foydalanishni yaxshilash bilan bog`liq 
bo`lgan mazkur chora-tadbirlar, ko`pincha ishlab chiqarish quvvatlari balansini 
tuzish yo`li bilan amalga oshirilib, korxonaning ishlab chiqarish quvvatlari va 
ularni ta`minlash manbalariga bo`lgan ehtiyoji aniqlanadi. 
Paxta tozalash korxonalarida quvvatni hisoblashda asosiy uskuna sifatida jin 
uskunasi olinadi. Asosiy ishlab chiqarish bo`limi sanalgan jin bo`limida o`rnatilgan 
asbob-uskunalar ishi rejasini tuzishda quyidagi boshlang`ich ma`lumotlardan 
foydalaniladi: 
▪
K
m
– o`rnatilgan jinlar soni; 
▪
T
ch
– tola me`yoriy chiqishi (ushbu ko`rsatkich paxtaning selektsion navi, 
paxta yetishtiriladigan hududni hisobga olgan holda tarmoq bo`yicha 
o`rnatilgan me`yoriy ko`rsatkichdan kam bo`lmagan holda qabul qilinadi; 
▪
P
r
– o`rnatilgan jin uskunasi o`rtacha ish unumi (ko`p hollarda bu ko`r-
satkich ilg`or korxonalar erishgan ko`rsatkich doirasida olinadi); 
▪
K
a
– o`rnatilgan jin uskunasidagi arralar soni (masalan 3XDDM rusumli 
jin uchun – 80 ta arra, DP-130 rusumidagi jinlar uchun 130 tarra va h.k.); 
▪
T
– ish vaqti yillik fondi; 
▪
U
fk
– ushbu korxona uchun foydali ish koeffitsienti. 
Ushbu ma`lumotlar asosida ishlab chiqariladigan tola miqdori quyidagi 
formula orqali aniqlanadi. 
,
fk
r
a
m
T
U
T
P
K
K
Q




=
bu yerda: 
K
m
– o`rnatilgan jinlar soni, dona; 
K
a
– jindagi arralar soni, dona; 
P
r
 
– o`rnatilgan jin uskunasi o`rtacha ish unumi, kg. arra/soat (quv-
vatni hisoblashda ushbu ko`rsatkich uskuna pasportidagi 
ma`lumot asosida olinadi); 
T
– ish vaqti yillik fondi, soat; 

---

68 
U
fk
 
– foydali ish koeffitsienti.