|
8.4. Standartlashtirish, sertifikatlashtirish, atesstatsiya va nazorat qilish
Mahsulot sifati muammosiga tegishli masalalardan biri standartlashtirishdir.
Standartlashtirish – standartlarni belgilash va qo`llash jarayoni. U normal
ijodiy faoliyat bulib, sifatning optimal ko`rsatkichlarini, mahsulotning parametrik
qatorlarini, nazorat qilish, sinash usullari va hokazolarni ishlab chiqishni va qat`iy
belgilashni o`z ichiga oladi.
Standartlashtirish – bu mahsulot sifatini boshqarishning tashkiliy va
normativ asosi hisoblanadi. U barcha normalarni standart, instruktsiya, mahsulotni
asoslash uchun kerakli shartlar usuli kabi hujjatlarda aks ettiradi.
Standartlashtirishning eng muhim ahamiyati shundaki, u ishlab chiqarish-
ning rivojlanish sur`ati va darajasiga zaruriy ta`sir kursatadi. Buning uchun esa
standartlash fan va texnika xamda amaliy tajribalarning oxirgi yutuqlariga
tayanadi.
O`zbekistonda standartlashtirish milliy iqtisodiyotni boshqarish va tashkil
etish bilan chambarchas bog`liqdir. Standarlashning asosiy, eng muhim vazifasi
xalq xo`jaligi, axoli, mamlakat mudofaasi uchun tayyorlanadigan mahsulotlarga
yuqori talablar belgilovchi normativ-texnik xujjatlar tizimini yaratish hamda ushbu
hujjatdan to`g`ri foydalanishni nazorat qilishdan iborat.
114
Harakatdagi, mavjud standartlashtirish tizimi quyidagilarni ishlab chiqishga
va doimiy faol holatda bo`lishiga imkoniyat yaratadi:
-
yagona texnik til;
-
mahsulotning muhim texnik tavsifining unifikatsiyalashgan qatorlari,
ya`ni o`lcham ayirmasi ( tushish, kuchlanish, tez-tez qaytalanish va boshqalar);
-
umummashinasozlikda ishlatiladigan buyumlarning tipo-razmer qatorlari
va namunali konstruktsiyalari (podshipniklar, krepej, kesuvchi asboblar va
boshqalar);
-
texnik-iqtisodiy axborotlar klassifikatorlari tizimi;
-
materiallar va moddalar xossalari to`g`risida aniq ma`lumotlar beradigan
dalillarni.
O`zbekiston standartlash tizimi xalqaro, regional va milliy tizimlar bilan
uyg`unlashishi kerak va quyidagilarni ta`minlashi lozim:
-
sifat va mahsulot nomenklaturasi, xizmat va jarayonlar, insonlarning
hayoti va sog`ligi, atrof-muhitni muxofaza qilish masalalari bo`yicha
iste`molchilar va davlat manfaatlarini;
-
mahsulotning mos kelishining o`zaro almashuvi, ya`ni bir-birini
almashtira olishini;
-
inson va moddiy resurslarni tejashga ko`maklashish hamda ishlab
chiqarishni iqtisodiy ko`rsatkichlarini yaxshilashni;
-
ijtimoiy-iqtisodiy dasturlar va yirik loyihalarning normativ-texnik
bazasini yaratishni;
-
ishlab chiqarishda va savdoda texnik to`siqlarni bartaraf etishni dunyo
bozorida mahsulot raqobatbardoshligini, xalqaro mehnat taqsimotida samarali
qatnashishini va h.k.larni ta`minlashi kerak.
Standartlashtirish bir qator tamoyillarga asoslanadi:
-
tarmoqlanish – bir xil umumiy xususiyatga ega bo`lgan narsalar, jarayon-
lar, munosabatlar, tatbiq etish mumkin bo`lgan obyektlar doirasini aniqlaydi;
115
-
variantlilik – oqilona xilma-xillik, rang-baranglikni yaratish – standart-
lashgan obyektga kiruvchi standart elementlarning oqilona turlari minimumini
ta`minlaydi;
-
tizimlilik – standartga tizim elementi sifatida qaraydi;
-
o`zaro almashuvchanlik – texnikaga muvofiq turli vaqt – makonning turli
nuqtalarida tayyorlangan bir xil detallarni yig`ish yoki almashtirishni nazarda
tutadi.
Standart deganda nima tushuniladi?
Standart inglizcha «standard» so`zidan olingan bo`lib, norma, namuna,
o`lcham ma`nosini bildiradi. U boshqa obyektlarni taqqoslash uchun dastlabki
obyekt deb qabul qilingan namuna, etalon, model`, standartlanadigan obyektga
qo`yiladigan va vakolatli idoralar tomonidan tasdiqlangan normalar, qoidalar,
talablarni belgilovchi normativ-texnik hujjat. Standart inson faoliyatining barcha
sohasiga, ilm-fanga, texnikaga, sanoat, qishloq xo`jaligiga, qurilishga, transport va
aloqaga, ta`lim va boshqa sohalarga taalluqlidir.
Mustaqillik yillarida O`zbekiston Respublikasining Davlat standartlash
tizimi (DST) shakllandi va u O`zbekistonda standartlar tuzish, izohlash va tarqatish
jarayonlarini tartibga keltirdi. Bu borada O`zbekiston Standartlashtirish,
meteorologiya va sertifikatlashtirish agentligi («O`zstandart») olib borayotgan
keng ko`lamli ishlarni alohida e`tirof etish joiz.
«O`zstandart» agentligi bozor iqtisodiyoti sharoitida mahsulotning sifat
darajasini belgilovchi, ko`rsatkichlar raqobatdoshligini ta`minlovchi, ishlab
chiqaruvchilarga yetarli miqdorda axborotlar yetkazib beruvchi markazdir.
«O`zstandart» agentligi tomonidan ishlab chiqilgan «Sifat menejmenti va
mahsulotlarni sinash» tizimi mahsulot sifat ko`rsatkichini baholash bilan birga
me`yoriy xujjatlar asosida to`g`ri ma`lumotga ega bo`lish talablarini o`rnatadi.
Hozirgi kunda Davlat standartlash tizimi (DST) beshta asosiy standartlarni
o`z ichiga oladi:
1. O`zbekiston Respublikasi standartlashtirish tizimi. Asosiy qoidalar;
2. Tarmoq standartlari.
116
3. Texnik shartlarni kelishish, tasdiqlash va ro`yxatdan o`tkazish tartibi;
4. Korxonaning standartlari. Umumiy qoidalar.
5. Xalqaro (davlatlararo, mintaqaviy) standartlar.
Bozor iqtisodiyotiga o`tish munosabati bilan Xalqaro standartlashtirishning
roli, ahamiyati beqiyos darajada kuchaydi. Chunki, xalqaro standartlashtirish
ilmiy-texnika va iqtisodiy hamkorlikni rivojlantirishga katta imkoniyat yaratadi.
Ular xalqaro aloqalarni kengaytirishga, mavjudlarini takomillashtirishga yordam
beradi. Hozirgi kunda jahonda 400 dan ortiq Xalqaro va regional (hududiy)
tashkilotlar mavjud (2000 yil). Standartlashtirish sohasida yirik xalqaro tashkilotlar
– BMTga qarashli Yevropa iqtisodiy komissiyasi (EEKOON), standartlashtirish
bo`yicha Xalqaro tashkilot (ISO) ishlab turibdi.
Mahsulot sifati nazariyasi va amaliyotida mahsulotni sertifikatlashtirish
masalasi muhim o`rin tutadi.
Mahsulotni
sertifikatlashtirish,
uning
aniq
belgilangan
talablarga
muvofiqligini tasdiqlash usullaridan biri hisoblanadi.
Mahsulot yoki bajarilgan ishning belgilangan talablarga muvofiqligiga oid
faoliyat uchun tegishli xujjat beriladi. Uni «sertifikat» deb ataydilar.
Sertifikat lotincha «certificatis» so`zidan olingan bo`lib, tasdiqlangan degan
ma`noni bildiradi. Birinchidan, u biror faktni tasdiqlovchi hujjat (masalan, malaka
oshirilganligi to`g`risidagi hujjat); ikkinchidan, maxsus obligatsiyalar va
aktsiyalarning nomi; uchinchidan, sug`urta shartnomasida uning shartlari yoziladi-
gan hujjat; to`rtinchidan, maxsus idoralar (savdo palatasi, Davlat inspektsiyasi va
boshqalar) beradigan va mahsulot, tovar, buyum, mol sifatini tasdiqlaydigan hujjat;
beshinchidan, qishloq xo`jaligida urug`lik navini va sifatini tasdiqlaydigan hujjat.
Sertifikat bo`lmagan taqdirda urug`lik (oddiy) navsiz don sifatida qabul qilinadi.
Muvofiqligini tasdiqlash jarayonida bajariladigan operatsiyalar, ya`ni har bir
ayrim ish faoliyatlarini quyidagi chizmada ko`rish mumkin:
117
Do'stlaringiz bilan baham: |
