Usmanova N. Yu. Iqtisodiyot va moliyaviy menejment

 
9.3. Foydaning mohiyati va uning turlari 
Korxonaning ishlab chiqarish va xo`jalik faoliyatini baholashda asosiy 
ko`rsatkichlardan biri 
foydadir. Foyda deb – 
mahsulotni ulgurji bahoda sotishdan 
hosil bo`lgan pul miqdoridan uni ishlab chiqarishiga sarflangan xarajatlarni 
chegirib tashlangan holda paydo bo`lgan sof daromadga aytiladi. Korxonalar bozor 

---

131 
iqtisodi sharoitida muvaffaqiyatli faoliyat ko`rsatishida foyda olishning ahamiyati 
kattadir. Foyda ko`rsatkichi mavjud moddiy mehnat va boshqa resurslardan qay 
darajada 
foydalanganligini, 
tadbirkorlikning 
qaysi 
samarali 
shakllari 
qo`llanilganligini o`zida aks ettiruvchi natijaviy ko`rsatkich hisoblanadi. 
Foydani bozor munosabatlarining o`ta muhim kategoriyasi sifatida talqin 
etish mumkin. 
Birinchidan, 
foyda korxona faoliyati natijasida olingan iqtisodiy samarani 
ifodalaydi. Lekin yagona foyda ko`rsatkichi yordamida korxona faoliyatining 
barcha tomonlarini baholab bo`lmaydi. Bunday universal ko`rsatkichning bo`lishi 
ham mumkin emas, aynan shuning uchun korxonanig ishlab chiqarish-xo`jalik va 
moliyaviy faoliyatini tashkil qilishda ko`rsatkichlar tizimidan foydalaniladi. 
Ikkinchidan, 
foyda rag`batlantiruvchi vazifani bajaradi. Buning mazmuni 
shundan iboratki, foyda bir vaqtning o`zida moliyaviy natija va korxonaning 
moliyaviy resurslarining asosiy elementi hisoblanadi. O`z-o`zini moliyalashtirish 
tamoyilining real ta`minlanishi olingan foyda bilan belgilanadi. Soliqlar va boshqa 
majburiy to`lovlar to`langandan keyin korxona ixtiyorida qoladigan sof foyda 
korxonaning ishlab chiqarish faoliyatini kengaytirishni, korxonaning ilmiy-texnika 
va ijtimoiy rivojlanishini, xodimlarni moddiy rag`batlantirishni moliyalashtirish 
uchun yetarli bo`lishi kerak. 
Uchinchidan, 
foyda turli darajadagi byudjetlarni rag`batlantirish manba-
laridan biri bo`lib hisoblanadi. U soliqlar ko`rinishida byudjetlarga kelib tushadi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida foydaning ahamiyati juda katta. Olishga intilish 
tovar ishlab chiqaruvchilarni iste`molchiga kerak bo`lgan mahsulot ishlab 
chiqarish hajmlarini oshirishga, ishlab chiqarishga ketadigan xarajatlarni 
kamaytirishga undaydi. Erkin raqobat sharoitida bu orqali nafaqat tadbirkorlarning 
maqsadiga, balki ijtimoiy ehtiyojlar qondirilishiga ham erishiladi.