Uslubiy majmua

 
 
a) hodisalarning ularga xos bo‗lgan ziddiyatlar vujudga kelishi, o‗zaro ta‘sirga kirishishi 
va echilishiga muvofiq rivojlanishidan iborat bo‗lgan ob‘ektiv jarayon;
b) tabiat, jamiyat va tafakkurning harakat va rivojlanish universal qonunlari haqidagi 
falsafiy konsepsiya; dunyoni bilish va o‗zgartirish metodi. Uning tizimiga kiruvchi 
rivojlanishning umumiy qonunlarini bilish o‗tmishni anglab etish, hozirgi dunyoda yuz 
berayotgan jarayonlarni to‗g‗ri tushunish va kelajakni bashorat qilish imkonini beradi. 
Noklassik dialektika
. So‗nggi yillarda ayrim tadqiqotchilar Gegel dialektikasi va 
materialistik dialektikani klassik dialektika sifatida tavsiflab, dialektikaning to‗rtinchi, noklassik 
shaklini ham farqlamoqdalar. Hozirgi zamon G‗arb falsafasida dialektikaning ko‗rsatilgan 
shaklining eng muhim elementlari falsafiy mushohada yuritishning unga xos bo‗lgan 
germenevtik usulida namoyon bo‗lmoqda. Ammo bu erda dialektik metod avvalo mazmunni 
talqin qilish vositasida aniqlash uchun (P.Riker), shuningdek anglab etilayotgan ob‘ektni vaziyat 
nqtai nazaridan tahlil qilish uchun qo‗llaniladi. Ammo XX asrda dialektikaning bir qancha 
noklassik konsepsiyalari vujudga keldi. Ularning qatoriga quyidagilar kiradi: 
a) «fojeiy dialektika». Uning muallifi fransuz faylasufi Raymon Aron (1905-1983) 
hozirgi zamon dialektikasini tahlil qilib, hozirgi davr jamiyati taraqqiyotdan insoniyat 
manfaatlarida foydalanishga qodir emas, degan xulosaga keladi; 
b) «dialektik teologiya» yoki «inqiroz teologiyasi». (shveysariyalik protestant teologi va 
faylasufi Karl Bart 1886-1968 va nemis-amerika xristian teologi Maul Tillix 1886-1965). Bu 
kreatsionistik ta‘limot dunyoning rivojlanishi zamirida bu dunyoni qandaydir g‗ayritabiiy 
qurilish materiali – materiyadan yaratgan ilohiy substansiya yotadi, degan g‗oyaga asoslanadi. 
SHu sababli dunyo «Xudo kabi boqiy» emas, uning boshi va oxiri bor. Ammo bu yaratilgan 

---

46 
dunyo Xudo bilan biron-bir umumiy jihatga ega emas, degan ma‘noni anglatmaydi. Ularning 
o‗rtasida muayyan o‗xshashlik mavjud bo‗lib, u pirovard, yaratilgan narsalarning rivojlanish 
yo‗llarini tushunib etish imkonini beradi; 
v)