Ушбу услуб ий

O`ZGARUVCHAN TOK ZANJIRIDA ELEKTR ENERGIYASI ISTE'MOLCHILARINI KETMA-KET ULASH

1. 
   Ishdan ko`zda tutilgan maqsad
   

1. 
   Kirxgofning ikkinchi qonunini o`zgaruvchan tok zanjiri uchun tatbiq qilishni o`rganish.
   
2. 
   O`zgaruvchan tok zanjirining to`la qarshiligi Z ni, shuningdek uning tashkil etuvchilari–aktiv qarshilik R va reaktiv qarshilik X ni aniqlashni o`rganish.
   
3. 
   Zanjirning parametrlari–aktiv qarshilik R, induktiv qarshilik L va sig`im C ni aniqlashni o`rganish.
   
4. 
   Zanjirning parametrlariga qarab tok va kuchlanish turli fazaviy siljish burchaklariga ega bo`lishini, otsillograf yordamida ko`rib ishonch hosil qilish.
   

2.Tajriba ishini tushuntirish

Bu ishda o`zgaruvchan tok zanjirida iste'molchilarni ketma-ket ulashning quyidagi hollari o`rganiladi:

1. 
   ^{yuklama ikkita aktiv qarshilikdan iborat (R}1 ^{va R}2 ^reostatlar)
   
2. 
   ^{aktiv va induktiv qarshilik–reostat R}1 ^{va induktiv g`altak L dan iborat.}
   
3. 
   <sup>yuklama aktiv va sig`im qarshiligi–reostat R</sup>1 <sup>va kondensator C dan iborat.</sup> O`zgaruvchan tok zanjiriga elektr energiyasi iste'molchilari ulanganda Om qonuni quyidagicha ifodalanadi:
   

I  ^U 
z
bu yerda I va U-tok va kuchlanishning ta'sir qiymati.
Z- zanjirning to`la qarshiligi, om ;
R-aktiv qarshilik, om ;
<sup>X</sup>L<sup>-induktiv qarshilik, om ;
X</sup>C<sup>-sig`im qarshilik, om ;</sup>

1
bu yerda L-induktivlik, gn;
C-sig`im, mkf;
x_L  L,
x_C  _C ,

  2f -o`zgaruvchan tok burchak chastotasi sek<sup>–1</sup>, f-tarmoqdagi o`zgaruvchan tok chastotasi,
gs. Bunday zanjirda iste'mol qilinayotgan aktiv quvvat quyidagiga teng:
P = U I cos 
bu yerda cos -quvvat koeffitsiyenti.
 -tok va kuchlanish orasidagi fazaviy siljish burchagi.
Umuman o`zgaruvchan tok tarmog`iga ulangan elektr zanjiri turli xarakterli parametrlarga ega (induktivlik, sig`im yoki aktiv qarshilik), u holda (Kirxgofning 2-qonuniga ko`ra) zanjirning qismlaridagi kuchlanishlar tushuvining algebraik yig`indisi, o`zgarmas tok zanjiridagi kabi manbaning kuchlanishiga teng bo`lmay balki undan katta bo`ladi. O`zgaruvchan tok zanjiri uchastkalarida kuchlanish tushuvi vektorlarining geometrik yig`indisi tarmoq kuchlanishiga teng bo`ladi.
U<sub>T</sub>  IZ<sub>1</sub>  IZ<sub>2</sub>  ...  IZ<sub>n</sub>
Kirxgof 2-qonunining o`zgaruvchan tok zanjiri uchun tatbiq etilish xususiyati shu bilan farq
qiladi. Faqat aktiv yuklamada Kirxgofning 2-qonunini xuddi o`zgarmas tok zanjiridagi kabi tatbiq etiladi.

3. Ishni bajarish tartibi

1. 
   Kompyuterda “Elektronics Workbench” dasturiy paketi ishga tushuriladi.
   
2. 
   ^{Aktiv qarshiliklar (reostatlar) R}1 ^{va R}2 ^{dan iborat bo`lgan 3.1-rasmdagi sxema yig`iladi.}
   

3.1-rasm.

3. 
   O`qituvchi ko`rsatgan kuchlanish qiymatida tegishli o`lchash natijalari 3.1-jadvalga yoziladi. <sup>Kuchlanish U</sup>1 <sup>va U</sup>2 <sup>lar algebraik yig`indisining, tarmoq kuchlanishi U</sup>T ^{ga teng ekanligiga ishonch} hosil qilinadi.
   

3.2-rasm.

4. 
   Tok va kuchlanishning otsillogrammasi kalkaga ko`chiziladi.
   
5. 
   3.2-rasmdagi sxema yig’iladi. Buning uchun 3.1-rasmda yig`ilgan sxemadagi 2-reostat induktiv g`altak L bilan almashtiriladi.
   

6. 
   ^{3-va 5–bo`limlar bajarilgandan so`ng U}1 ^{va U}2 ^{kuchlanishlarning algebraik yig`indisi, tarmoq kuchlanishi U}T ^{dan katta ekanligiga ishonch hosil qilinadi.}
   
7. 
   3.3-rasmdagi sxema yig’iladi. Buning uchun 3.2-rasmda yig`ilgan sxemadagi induktiv g`altak C sig`imli kondensator bilan almashtiriladi.
   

8. 
   ^{3-va 7-bo`limlarni bajargandan so`ng U}1 ^{va U}kon ^{kuchlanishlarining algebraik yig`indisi, tarmoq kuchlanishi U}T ^{dan katta ekanligiga ishonch hosil qilinadi.}
   
9. 
   Tok va kuchlanishning vektor diagrammalari va ular bilan yonma-yon tegishli otsillogrammalari quriladi.
   

3.3-rasm

10. 
    3.1-jadvaldagi barcha hisoblashlarni bajargandan so`ng, zanjirning parametrlarini aniqlashga o`tiladi.
    
11. 
    O`zgaruvchan tok zanjirida Om va Kirxgof ikkinchi qonunlarining tatbiq etilish xususiyatlari, shuningdek tok va kuchlanish orasidagi fazaviy siljish burchagiga zanjir parametrlarining ta'siri haqida xulosa beriladi.