Ушбу маърузалар матни таълим сощаси «Кимёвий технология ва биотехнология» йыналишларида бакалаврлар тайёрлаш учун «Органик, но

Парафинларни изомерлаш. Изопарафинларнинг нормал парафинларга нисбатан саноатда аҳамиятлироқ, чунки тармоқланган занжирли органик углеводородлар турли хил органик синтез учун хомашё ҳисобланади. Учламчи ва тўртламчи углеводородлар бензинни октанлар сонини оширувчи восита сифатида қўлланилади. Изомерланиш қайтар процессдир. Биз қуйидаги бутанни изомерланиш жараёнини кўрамиз.

бутан - CH₃–CH₂–CH₂–CH₃  CH₃–CH(CH₃)–CH₃ - изобутанга полимерланади.

CH₃–CH₂–CH₂–CH₂–CH₃  CH₃–CH(CH₃)–CH₂–CH₃  CH₃–C(CH₃)₂–CH₃

пентан изопентан неопентан

Ушбу жараёнлар ҳароратга боғлиқ равишда турлича ўзгариши мумкин. Изопарафинларнинг миқдорини ўзгариши мувозанат системада ҳароратга боғлиқлиги қуйидаги чизмада ифодаланган.

Щарорат, С

Чизма. 1. Бутан ва пентан изомерланишини мувозанат системада ҳароратга боғлиқлиги.
изобутан (1), изопентан (2), неопентан (3).

Чизмадан кўриниб турибдики, изобутанинг мавжуд бўлиш жараёни паст ҳароратда содир бўлади. Худди шунингдек, неопентанда ҳам ҳароратнинг пасайиши билан асосий массанинг ортиб бориши кузатилган. Изопентан эса 200С атрофида максимум даражада ҳосил бўлиш эҳтимоллиги мавжуд. Ҳароратнинг кўтарилиб бориши билан реакция унуми пасайиб боради, парафинлар изомерияси алюминий хлор, платина, алюминийсиликат, цеолитларда юқори унум билан содир бўлади. Бу жараён ион механизми бўйича карбокатион ҳосил бўлиши орқали содир бўлади. Бунда дастлабки крекинг натижасида ҳосил бўладиган олефинлар карбокатион ҳосил бўлишини бошлаб беради.

RCHCH₂  H–O–M 

Изомерланишни тўла содир бўлиши учун AlCl₃ катализаторига қўшимча равишда сокатализатор – HCl қўшилиши лозим. Шундагина ҳамкорликдаги таъсир туфайли жараён ривожланади:
RCHCH₂HCl  AlCl 
карбокатион
Ниҳоят, карбокатион изомеризацияни бошлаб беради.


Изомерланиш жараёни хомашёларни ҳар бир реакторга кириб чиқиши натижасида ўртача 50-60% изомерланиш содир бўлса, жараён якунида реакция унуми 90% дан кам бўлмайди.
Нафтенли углеводородларда циклнинг кенгайиши ёки ён занжирларнинг изомерланиш ҳисобига жараён содир бўлади.