Ушбу маърузалар матни таълим сощаси «Кимёвий технология ва биотехнология» йыналишларида бакалаврлар тайёрлаш учун «Органик, но

Термик крекинг ва пиролиз

Термик крекинг жараёнида углеводородлардаги углерод-углерод боғларининг узилиши ҳисобига борувчи реакциялар муҳим аҳамиятга эга. Бундай жараёнлар натижасида дастлабки моддалардан газсимон ва суюқ ҳолдаги тўйинган ва тўйинмаган углеводородлар аралашмаси ҳосил бўлади.



Нефт маҳсулотлари таркибидаги циклик углеводородлар термик крекингланганда ён занжирининг узилиши, нафтенли бирикмаларда эса циклнинг очилиши ҳисобига олефинлар ҳосил бўлади.

(СH₂)₄–CH₃  CH_­3 + C_nH_2n

–C_nH_2n

C₄H₈ + C₃H₆

(СH₂)₄–CH₃ ——— CH_­3

C₅H₁₀ + C₂H₄

Юқорида таъкидлаб ўтилган барча реакциялар катализатор иштирокисиз эркин радикалли занжир реакцияларини вужудга келтиради.

(занжирнинг вужудга келиши)
(занжирнинг узайиши)

Ҳароратнинг кўтарилиши билан молекулардаги парчаланиш янада чуқурлашиб, дегидрогенлашиш ва циклланиш жараёнларини вужудга келтиради. 600–650С да дегидрогенланиш натижасида реакцион қобилияти юқори бўлган диенлар ҳосил бўлади.

H₂
CH₂  CH–CH₂-CH₃ — CH₂CH–CHCH₂

Диенларнинг олефинлар билан ўзаро таъсирлашуви натижасида циклик олефинлар ва улардан ароматик ва конденсирланган ароматик бирикмалар ҳосил бўлиши мумкин.

CH₂



CH
|
CH

CH₂
+ || — ——
CH₂

–2H₂

CH₂

CH₂

CH
|
CH

+ — ——

–2H₂

CH₂

Нефт маҳсулотлари ва газларни юқори ҳароратда қиздириш натижасида охирги маҳсулот сифатида углерод ва водород ҳосил бўлади.

С₃Н₈  2СН₄  С С₂Н₆  СН₄  С  Н₂