Ушбу «Гистология» маъруза матнлари кафедра =арорига асосан аду ы=ув услубий щайъати томонидан (1999 йил 4 сентябрь) =ылланишга тавсия этилган

Elektron mikroskopda ko’rish.
Gistologik prepa-ratlarni elektron mikroskopda 
o’rganish hozirgi vaqtda keng tarqalgan usul bo’lib, uning yordamida hujayralarning 
nozik tuzilmalari, organoid va hujayra kiritmalarining tuzilishi hamda ularda sodir 
bo’ladigan nozik o’zgarishlar kuzatiladi. Elektron mikroskop million marta va undan 
ham ortiq kattalashtiradi. Demak, qisqacha ta’riflaydigan bo’lsak, elektron 
mikroskopda ko’rish bu - ob’ekt orqali o’tkazilgan elektronlar tutamini elektromagnitli 
linzalar bilan fokuslash orqali preparat tasvirini olib o’rganishdir. 
Oddiy mikroskopda hayvonlar to’qimasining mik-roskopik tuzilishini o’rganish 
uchun kesmalarning qalinligi taxminan 3-5 mikron bo’lishi kerak. Bundan qalin bo’lsa, 
hujayralar qavati ortib ketib, ob’ekt-ning tasviri aniq ko’rinmaydi. Ularni o’qish yana 
ham qiyinlashadi. Elektron mikroskopning afzalligi shundaki, to’qimalardan olinadigan 
kesma ancha yupqa (0,02 mk) bo’ladi. Albatta, bunday kesmalar odatda, 
ultramikrotomdan foydalanib tayyorlanadi. 
Hozirgi vaqtda elektron mikroskopning yangi-yangi turlari yaratilmoqda. Masalan, 
hajmiy elektron mikroskop shular jumlasidandir. Uning yordamida preparatlarning 
hajmiy tuzilishi o’rganiladi. 
Gistoximiyaviy tadqiqotlar 
Yuqorida aytib o’tilganidek, hozirgi mikroskoplar yordamida tirik yoki fiksatsiya 
qilingan ob’ektlarning nozik morfologik tuzilmalari har tomonlama o’rganilsa ham, 
ammo ularning sifat va miqdoriy tarkibi to’la ochilmay qolaveradi. Buni, odatda, 
alohida gistoximiyaviy (sitoximiyaviy) tadqiqot usullari yordamida o’rganiladi. 

Sifatiy gistoximiyaviy usullar.
Bu usullar gistologik va ximiyaviy tekshirish 
usullarini birga qo’llash natijasida kelib chiqqan. Binobarin, sifatiy gistoximiyaviy 

---

8 
tekshirish usullari ob’ektlar struk-turasidagi ximiyaviy moddalar taqsimotini aniqlash 
yo’lida turli xil ximiyaviy reaksiyalardan foydala-nishga asoslangan. Demak, ular 
yordamida organ, to’qima va hujayralarning ximiyaviy tuzilishi, ularda bora-digan 
ximiyaviy jarayonlar o’rganiladi. Ular yordamida to’qimalarda sodir bo’lib turadigan 
moddalarning almashinuv jarayonlari hamda fiziologik jarayonlar haqida tasavvurga 
ega bo’lish mumkin.