Ушбу «Гистология» маъруза матнлари кафедра =арорига асосан аду ы=ув услубий щайъати томонидан (1999 йил 4 сентябрь) =ылланишга тавсия этилган

Qon yaratilishi (gemotsitopoez) 
Gemotsitopoez (yunon. haemocyti-qon hujayralari, poiesis-yaratish) qon shaklli 
elementlarining emb-rionda (embrional gemotsitopoez) va yetuk orga-nizmda yaratilish 
(postembrional gemotsitopoez) jarayonlarini o’z ichiga olib, ularni o’rganish klinik 
amaliyot uchun muhim ahamiyatga ega. 
Embrionda qon yaratilishi 
Odam homilasida dastlabki qon hosil bo’lishi embrion taraqqiyotining 3 haftasida 
sariqlik xalta-sida boshlanadi. Sariqlik xaltasi birinchi yoki angioblastik qon taraqqiyoti 
davridir. Sariqlik xaltasi devoridagi mezenxima hujayralari qon orolchalari shaklida 
ajralib chiqadi. Keyinchalik mezenxima hujayralari yumaloq shaklni oladi va qonning 
o’zak hujayralariga aylanadi. 
Qon orolchalarining chekka qismida joylashgan mezenxima hujayralari esa, 
aksincha, yassilashadi va bo’lajak qon tomirlarining devorini hosil qiluvchi endotelial 
hujayralarga aylanadi. O’zak hujayra-larining ma’lum bir qismi birlamchi qon hujay-
ralariga differensiallashadi. Birlamchi qon hujay-ralari yirik, yumaloq va ovalsimon 
bo’lib, bazofil bo’yaladigan sitoplazmaga ega bo’ladi. 
Dastlabki embrional davrda eritrotsitlar taraq-qiyotining o’ziga xos xususiyati 
shundan iboratki, bu protsess sariqlik xaltasi tomirlarining ichida, ya’ni intravaskulyar 

---

38 
amalga oshadi. Embrional taraqqiyotning 4-5 haftasiga kelib sariqlik xaltasi atrofiyaga 
uchraydi va uning qon yaratish funksiyasi yo’qoladi. Shu vaqtdan boshlab xususiy 
embrional qon yaratilish davri boshlanadi. Eritrotsitlar va leykotsitlar jigar, taloq, 
timus, suyak ko’migi va limfa tugunlarida yaratiladi.
 
Jigarda qon yaratilishi 
Embrional davrning beshinchi haftasidan boshlab jigar embrionda qon yaratilishi 
markazi bo’lib qoladi. Hosil bo’ladigan qon hujayralari o’zak hujayralaridan 
rivojlanadi. Ular birlamchi qon hujayralariga ayla-nadi va yuqorida ko’rsatilgan 
bosqichlarni bosib o’tib, ikkilamchi eritrotsitlarni beradi. Тakomillashgan eritrotsitlar 
bilan bir paytda jigarda donador leykotsitlar, asosan takomillashgan neytrofil va 
eozinofillar ham ko’riladi. 
Тaloqda qon yaratilishi. Embrional hayotning birinchi yarmida taloqda 
gemopoezning barcha hujay-ralari taraqqiy etadi. Тaloqda ekstravaskulyar qon 
yaratilishining manbai bo’lib mezenximadan takomil-lashuvchi o’zak hujayralar 
hisoblanadi. 
Homila tug’ilishi paytiga kelib taloqda eritro- va granulotsitopoez jarayonlari 
susayadi va butunlay to’xtab, taloq asosan agranulotsitlar va trombotsitlarni yaratuvchi 
manbaa rolini o’taydi. 
Limfa tugunida qon yaratilishi. Embrion taraq-qiyotning uchinchi oyiga kelib limfa 
qopchasi devo-rining mezenximasidan harakatchan o’zak hujayralari ajralib chiqa 
boshlaydi. Mezenxima sinsitiysi reti-kulyar to’qimaga aylanib, bu to’qima orasida erkin 
hujayralar-limfoblastlar va limfotsitlar joyla-shadi. Limfa tuguni kurtaklarining 
dastlabki taraq-qiyot davrlarida ularda eritroblastlar va miyeloid elementlarining 
borligini ko’rish mumkin, biroq, bu elementlarning ko’payishi limfotsitlar paydo 
bo’lishi bilan to’xtaydi. 
Bo’qoq bezida qon yaratilishi. Тimusda Т-limfo-sitlar yaratilishi homila 
takomilining 9-10-hafta-sidan boshlab, homila tug’ilgandan keyin ham davom etadi. 
Hozirgi paytda timus Т-limfotsitlarning aso-siy yaratilish manbai hisoblanadi.