Ushbu fan neft konlarini samarali ishlash muammosining ayrim tarafini o‘rganuvchi ko‘plab fanlar bilan uzviy bog‘liq

Gravitatsion rejim (II.6 – rasm)qatlamda neftni harakatlantiruvchi boshqa kuchlar bo‘lmaganda, yoki ularning energiyasi sarflanib bo‘lgan holatlarda namoyon bo‘la boshlaydi. Gravitatsion rejimda harakat mexanizmi neftning og’irlik kuchlari ta’sirida pastga harakatlanishidan iborat.

Qatlamning tabiiy sharoitlariga bog’liq holda gravitatsion rejim ikki ko‘rinishda namoyon bo‘lishi mumkin:

1. 
   Tazyiqli-gravitatsion rejim: unda neft qatlamni pasayishi bo‘yicha quyidagicha harakat qiladi va uning pastki qismlarida yig’iladi. Odatda, qatlam qanchalik pastda ochilgan bo‘lsa, quduqlarning neft ustuni va mahsuldorligi shunchalik yuqori bo‘ladi. G past va P_q ning ma’lum ko‘rsatgichlarida neftda erigan gaz miqdoriga mos keladi.
   
2. 
   Erkin yuzali neftli gravitatsion rejim, unda quduqlardagi neftning sathi qatlam ustidan pastda joylashgan bo‘ladi. Bu rejimda gazni ajralishi juda ham kam, quduqlarning mahsuldorligi past, lekin quduqlarni ishlash davri esa uzoq bo‘lishi mumkin.
   

Ishlashda quyidagilar bo‘lishi mumkin:

• 
  bir necha rejimlarni bir vaqtda harakatlanishi;
  
• 
  ishlash jarayonida rejimning o‘zgarishi.
  

Neftni suv bilan siqib chiqarish rejimi. Qatlamga qo’shimcha energiya kirgizishdа, ayniqsa hozirgi davrdа, yangi yuqori bosimli yuqori mahsuldorli nаsоslarni bunyod etilishi tufayli, qatlam bosimi, u bilan birga suyuqlik olish katta oraliqlardа o’zgarishi mumkin.
Neftni suv bilan siqib chiqarish rejimining asosiy sharti – P_q< P_to’y bo‘lishiga yo‘l qo’ymaslik.
Gaz omilining barqaror bo‘lishi – neftni suv bilan siqib chiqarish rejimining xususiyatli tomonidir.
Gazli neftni suv bilan siqib chiqarish neftni suv bilan siqib chiqarish rejimiga juda yaqin va faqat shu bilan farqlanadi-ki, maydonning ishlatilayotgan qismida P_q< P_to’y, bu esa gazning bir qismini erigan holatdan erkin holatga o‘tishiga olib keladi. Maydonning qolgan qismida P_s>P_to’y bo‘ladi.
P_q< P_to’y bo‘lgan maydonning o‘lchamlariga, bosimni pasayish sur’atiga va P_k ni tushish davrining davomiyligiga bog`lik holda G ning joriy ko`rsatgichi G_bosh dan bir muncha katta bo‘lishi mumkin. Keyinchalik, erkin gazni qatlamdan siqib chiqaril-gandan keyin G kattaligi keskin neftda erigan gaz miqdorigacha tushadi.
Neftni (gazli neftni) gaz bilan siqib chiqarish rejimi. Rejimning namoyon bo‘lish xususiyati, uning samaradorligi, qatlam bosimini to‘yinish bosimidan qanchalik pastligi bilan yaqin bog’liqligidadir.
Biror hajmdagi neftni siqib chiqarish uchun, dastlab tabiiy rejimda qatlam ishlatilganda bosim qanchalik ko‘p tushirilgan bo‘lsa, shunchalik ko‘p gaz sarflanadi.
Qatlamga gaz haydashning birinchi davrida neftni siqib chiqarish jarayoni G ning o‘zgarmas ko‘rsatgichida davom etadi. Dastlab bosim qanchalik tushirilgan bo‘lsa, neftni qatlamga haydalayotgan gaz bilan siqib chiqarishda gaz omili shunchalik yuqori bo’ladi. 0,1 – 0,2 hajmdagi neftni siqib chiqarilgandan keyin G ko‘paya boshlaydi. Agarda gaz haydashni uyumning yuqori qismida amalga oshirilsa, rejimning samaradorligi bir muncha oshadi. Bunda neftni gravitatsion ajralishi sodir bo‘ladi va u qatlamning qiya qismlariga oqib tushadi, gaz esa qatlam ko‘tarilishi bo‘yicha yuqoriga, GD ga harakat qiladi.
Mexanizmga ko‘ra rejim gaz tazyiqi rejimiga (GD rejimi) yaqinlashadi.
Neftni erituvchilar bilan aralash siqib chiqarish rejimi. Neftni erituvchilar bilan aralash siqib chiqarish jarayonini har xil sharoitlarda amalga oshirsa bo‘ladi – qatlamni ishlashning boshlang’ich davrida ham, oxirgi davrida ham.
Rejimning asosiy sharti aralash siqib chiqarishni yuzaga keltirish, unda o‘zaro eriydigan suyuqliklarni aralashtirilganda, bu suyuqliklar chegarasida tutashish yo’qoladi, shuning bilan birga – sirt taranglik kuchi ham.
Erituvchi sifatida suyultirilgan gaz qo’llanilganda, qatlamda shunday P_q ga ega bo‘lish kerak-ki, unda gazlar suyuq holatda saqlanishi lozim. Misol sifatida propan-butan fraksiyasi uchun – 16 kg/sm²ga yaqin bosim talab qilinadi.
Neftni yuqori bosimli gaz bilan aralash siqib chiqarish rejimi. Yuqori bosimli gaz bilan aralash siqib chiqarishning asosiy sharti, shunday bosimni hosil qilish hisoblanadiki, unda neft siqilgan gazda cheklanmagan miqdorlarda eriy boshlaydi. Agarda bu shart bajarilmasa, unda siqilgan gazning yuqori bosimiga qaramasdan, jarayon neftni gaz bilan siqib chiqarish rejimini ta’minlaydi.