Уруғ-қабила ва миллий динлар 3-мавзу. Уруғ-қабила ва миллий динлар. (1-маъруза)

Уруғ-қабила ва миллий динлар
3-мавзу. Уруғ-қабила ва миллий динлар. (1-маъруза)
Режа
1. Диннинг ибтидоий шакллари
2. Ҳиндуийлик, жайнизм, сикхизм таълимотлари
Ибтидоий одамларнинг диний эътиқодлари тотемизм, анимизм, фетишизм, шомонлик, магия (сеҳргарлик) шаклларида тарқалган. Уларнинг баъзи бир элементлари ҳозирги замон динларида ҳам учрайди.
ҳиндлар тилидаги "О тотем" (унинг уруғи) деган сўздан келиб чиққан. Тотемизм ибтидоий ғоят содда диний эътиқоднинг бир тури бўлиб, қадимги замондаги уруғ-қабила аъзоларининг муайян бир ҳайвон, ўсимлик билан ғайритабиий алоқаси, яқинлиги, қон-қариндошлиги бўлган деб, бу ҳайвон ва ўсимликларни муқаддаслаштиришдан иборатдир. АЖДОДИ-ТОТЕМ
Тотемизм
Тотемизм эътиқодлари туб австрияликларда кенг сақланганлигини уларнинг уруғлари номларидан пайқаш мумкин. Улар уруғларни конкрет ҳайвоилар (кенгру, оқ ҳўкиз, қора ҳўкиз каби ёки айрим ўсимликлар) номи билан атаганлар.
Тотемизм элементларини ҳозирги динларда ҳам кўриш мумкин. Масалан, ҳиндуизм динида фил, сигир, маймун, илонлар кабилар мукаддас ҳайвонлар ҳисобланган. Ўзбекларда қалдирғоч, мусича, лайлак, кўк қарғани муқаддас қушлар деб эъзозлаш ҳам тотемизм кўринишларидан биридир
Марказий Осиё халқларида, шу жумладан ўзбекларда мучалга қараб вақт ҳисобини чиқариш тотем эътиқоди билан боғлиқдир
(лотинча - анимус - жон, руҳ демакдир) қадимги замон динларидан бири, киши руҳининг мавжудлигига ишонишдан иборат. Анимизм табиатдаги буюмларни илоҳийлаштиради, ҳар бир жисмда руҳ бор, танадан ташқарида ҳам жон бор, деб ҳисобланади.
Анимизм -
Анимизм ҳар бир кишида унинг тириклик ҳаёти манбаи бўлган жон бор, деб талқин қилган. Шимолий Америка халқларида соя билан жон, қадимги арабларда жон билан қон, Греландияда эса нафас олиш билан жон битта ном билан аталади. Ўзбекларда арвоҳлар ҳақидаги тасаввурлар, уларни эслаб пайшанба оқшоми арафасида чироқ ёқиш, кабристонларга бориб қуръон сураларидан ўқиш анимизмга бўлган эътиқоднинг шаклларидир
(фетиш - француз тилидаги "фетико" - ясалган тумор, бут, санам деган сўзлардан олинган) терминини илк бор Голланд сайёҳи В.Боцман қўллаган бўлса ҳам, француз олими Шарль де Броснинг 1760 йилда ёзилган “Фетишизм ҳақида” асаридан сўнг оммалашиб кетди.