orqali moliyalash tartibi fermerlarimizda haqiqiy mulkdorlik hissini
rivojlantirish va moliyaviy resurslardan unumli foydalanish imkonini
bermoqda.
Davlat ehtiyojlari uchun xarid qilinadigan qishloq xo‘jalik
mahsulotlaridan boshqa barcha mahsulotlar esa erkin holda, shartnomaviy
baholarda sotiladi. Bunda, qishloq xo‘jalik korxonalari o‘z mahsulotlarini
biijalarda, ko'rgazmalarda, yarmarkalarda, kimoshdi savdolarida,
dehqon
bozoriarida, o'zining ichki sotish tizimi orqali, tayyorlov va qayta ishlovchi
korxonalarga sotishi mumkin.
Hozirgi bozor munosabatlari sharoitida qishloq xo‘jalik korxonalari
o‘z mahsulotlarini sotishni to‘g‘ri tashkil etishlari lozim. Mamlakatimizda
yetishtiriladigan qishloq xo‘jalik mahsulotlari o‘zining sifati, vitaminlarga
boyligi va ta'mi bilan butun dunyoga mashhurdir. Shu sababli ulami xorijiy
mamlakatlarga ham eksport qilish imkoniyatlaridan unumli foydalanish lozim.
Bunda qishloq xo'jalik mahsulotlarini saqlovchi va qayta ishlovchi
infratuzilmani rivojlantirish maqsadga muvofiqdir.
Erkin baho bozorda mahsulot sotuvchi
va uni sotib oluvchilar
o‘rtasida, ulaming iqtisodiy manfaatlari hamda bozor talabi va taklifi asosida
shakllanadi. U tarmoqlarning mahsulot oldi-sotdi munosabati bo'yicha tuzilgan
shartnomalarida o‘z aksini topadi. Shuning uchun erkin baholar shartnomaviy
baholar deb ham ataladi. Uning absolyut miqdori mahsulot sotish davriga, unga
boigan talabga hamda mahsulot sifatiga bogiiq.
Mahsulotlar ayrim hollarda iste'molchilarga erkin baholarda ulguiji
holda,
ya’ni ko‘p miqdorda, katta partiyalarda ham sotiladi. Bunda
qoilaniladigan erkin baho ulgurji baho deb ataladi.
Qishloq xo‘jalik mahsulotlari xorijiy xaridorlarga jahon bozori
baholarida ham sotilmoqda. Uning mutlaq miqdori jahondagi ixtisoslashgan
yirik
birjalarda belgilanib, mahsulot eksporti va importi shartnomalarida aks
ettiriladi. Qishloq xo'jalik mahsulotarining jahon bozori baholari darajasiga
jahondagi yirik tovar ishlab chiqaruvchilar hamda ulami sotib oluvchilar ham
ta'sir ko'rsatadi. Shu bilan birga baho darajasiga dunyo miqyosidagi siyosiy va
iqtisodiy barqarorlik ham ta’sir etadi.
Paxta tolasining o'rtacha jahon bozori bahosi asosan yirik xalqaro tovar
birjalaridagi savdolarda belgilanadi. Lekin keyingi yillarda mamlakatimizda
paxta tolasini sotishni takomillashtirish borasida islohotlar amalga oshirildi va
Prezidentimiz tashabbusi va rahnamoligi asosida 2005-yil 10-11-oktabr kunlari
Toshkent shahrida I Xalqaro 0 ‘zbekiston paxta yarmarkasi o'tkazildi. Bu
mamlakatimiz
hayotida muhim voqea boTib, o‘zbek dehqonlari o'zlari
yetishtirgan paxta tolasini o‘z yurtida sotish imkoniyatiga ega boTdilar.
Ushbu holat ko‘plab ortiqcha xarajatlaming tejalishiga olib keldi. Mazkur
paxta yarmarkasini
an’anaviy tarzda Toshkent shahrida o‘tkazishga
232
www.ziyouz.com kutubxonasi
kelishib
olingan edi. 2009-yilning 14-15-oktabr kunlari 0 ‘zbekiston
Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiya va savdo vazirligi,
“0 ‘zpaxtasanoat” uyushmasi hamda “Sifat” markazi hamkoriigida Toshkent
shahrida V Xalqaro 0 ‘zbekiston paxta yarmcurkasi bo'lib o‘tdi. Ko‘rgazmada
dunyo paxta va to‘qimachilik sanoati mutaxassislari, to‘qimachilik korxonalari
vakillari hamda treyderlar ishtirok etdilar. 2007-yilgi yarmarkada dunyoning 30
davlatidagi 169 ta kompaniyalardan vakillar tashrif buyurgan, 2008-yilgi
yarmarkada esa dunyoning 49 davlatidagi 250
ta kompaniyalardan vakillar
qatnashgan bo‘lsa, 2009-yilda yarmarkada dunyoning 34 mamlakatidagi 300 ga
yaqin firma va kompaniyalaridan 515 nafar vakillar bevosita tadbiming
ishtirokchisiga aylandilar. Ular e'tiboriga paxta tolasining mingdan ortiq
namunalari namoyish etildi hamda paxta tolasini tayyorlash hamda xaridorlarga
yetkazishga xizmat qiluvchi terminallar faoliyati tanishtirildi. Mazkur yarmarka
mamlakatimiz dehqonlari tomonidan yetishtirilgan paxta tolasi bahosining
erkin raqobat ta'sirida shakllanishiga o'zining ijobiy ta'sirini ko‘rsatadi. Ushbu
yarmarkada bir million tonnadan ortiq paxta tolasini sotib olish bo'yicha
shartnomalar imzolandi. Tolamizga, ayniqsa, to'qimachilik sanoati rivojlanib
borayotgan Janubiy-Sharqiy Osiyo mamlakatlari korxonalari katta qiziqish
bildirmoqda.
Uning salmoqli qismi Xitoy, Eron, Hindiston, Pokiston,
Bangladesh, Janubiy Koreya, Singapur, Vyetnam davlatlariga sotilgani bunga
misol boTa oladi. Mazkur yarmarka 2010-yilda ham muvaffaqiyatli o‘tkazildi.
Qishloq xo‘jalik mahsulotlarining baholari ma’lum omillar ta'sirida talab
va taklif muvozanatining buzilishi natijasida o‘zgarib turadi. Masalan,
qurg‘oqchilik, qahraton sovuq, yogTngarchilikning me’yordan ko‘p boTish va
boshqa tabiiy ofatlar yuz berishi natijasida biror turdagi qishloq xo‘jalik
mahsulotini ishlab chiqarish hajmi keskin kamayib ketishi mumkin. 2008-yilda
mamlakatimizda bahor oylarida yogTngarchilikning
ancha kam boTishi
mamlakatimizda g ‘alla yetishtirishning ancha kamayishi, buning natijasida esa
bug‘doy, sholi kabi mahsulotlaming bahosi ko‘tarilishiga olib keldi. 2007-yilda
qishning juda sovuq kelishi esa mamlakatimizda uzum, anor, xurmo kabi
mahsulotlami yetishtirishning kamayishiga olib kelgan edi. Bu esa ulaming
bahosiga o‘z ta'sirini ko'rsatmasdan qolmaydi. Xuddi shunday holatni jahon
bozorida ham kuzatish mumkin. Bu esa mamlakatimizga chetdan olib
kelinadigan qishloq xo‘jalik mahsulotlarining bahosi
keskin oshishiga olib
kelishi, mamlakatning oziq-ovqat xavfsizligiga salbiy ta'sir ko‘rsatishi
mumkin. Shuni e'tiborga olgan holda mustaqillikning ilk davridan boshlab
hukumatimiz tomonidan o‘zimizni eng muhim oziq-ovqat mahsulotlari bilan
toTiq ta’milashga qaratilgan tadbirlar amalga oshirib kelinmoqda. Bunda
Prezidentimiz Islom Karimov tashabbusi bilan qabul qilingan Don mustaqilligi
dasturi, qishloq xo'jalik ekinlari tarkibining takomillashtirilishi, oziq-ovqat
mahsulotlari yetishtirishni ko‘paytirish bo'yicha qabul qilingan me'yoriy
233
www.ziyouz.com kutubxonasi
hujjatlar hamda ular asosida amalga oshirilayotgan tadbirlami alohida ta'kidlab
o‘tish lozim.
Turli omillar ta’sirida jahon bozorida bug'doy bahosi keyingi yillarda
oshib bormoqda. 2007-yiIning 28-avgust holatiga dunyo bo‘yicha bug'doy
bahosining
0
‘sishi O'zbekistonda 117 foiz, Avstraliyada 123,3 foiz,
AQShda
154,4 foiz, Yevropa Ittifoqida 164,3 foizni tashkil etgan (11.4-chizma).
r
»
•' ,v;' ’^>Sj
2007-yilning 28-avgust holatiga dunyo bus’doy bozorida
■
j j j.,-
i
I' inirxlarning o'sishi, %
1 , ■
'
O 'zbekiston
' ■
j
A vstraliya
AQSh
Y evropa ittifoqi
G erm aniya
'
.1." "■■■
.:■
I ’ ! ■"■■Vv
i
• '
l l 1 7
'
i>-
'■ ■
■
■'
■
r.
;
■
.'. ■• ■'•,' 1 ■
■
v
1123,3
■
’■
' ■/. ■
►
' ■
■ f
11 5 4 ,4 .
1164.3
"
rl
' ‘ V
■ i * .
-. , , ■.
■
Vlk'
l l f i W
- M
'.'is '. v '4
‘
/ J ' i ' 4 s *,
•>
" v
Do'stlaringiz bilan baham: 
