Қурилиш материалларининг тузилиши ва асосий хоссалари §

Минералли таркиб 
боғловчи моддалар ѐки тош материалларда қандай 
минераллар қанча миқдорда бўлишини кўрсатади. Масалан, портландцементда 
уч калцийли силикат (3СаO
.
SiО
2
) миқдори 45...60 % ни ташкил қилади. Унинг 
миқдори кўпайса қотиши тезлашади, цемент тошининг мустаҳкамлиги ортади. 
Материалнинг фазовий таркиби 
ва унинг ғовакларида жойлашган сув- 
ларнинг фазовий ўтиши материални ишлатиш жараѐнидаги барча хоссаларига 
сезиларли таъсир кўрсатади. Материалдаги қаттиқ моддалар унинг каркасини 
ҳосил қилади, ғоваклар ҳаво ва сув билан тўлган бўлади. Ушбу тизимнинг 
компонентларидан бири бўлган сув музлайди, натижада материалнинг 
механик хоссалари ўзгаради. Материал ғовакларидаги сувнинг музлаши оқи- 
батида ҳажми ортади, натажада ички зўриқишлар пайдо бўлиб, вақт ўтиши 
билан ушбу циклларнинг қайтарилиши материалнинг ички бузилишига сабаб 
бўлади. Архитектурабоп курилиш материаллари ва буюмларнинг хоссаларини 
учта асосий гуруҳга бўлиш мумкин яъни, физик, механик ва махсус хоссалар. 
Материалниннг сифат кўрсаткичларини баҳолашда, унинг ички тузилишининг 
хоссалари билан боғлиқ қонуниятини ўрганишга доир илмий текшириш 
ишларида юқоридаги учта гуруҳга тегишли хоссалар синов лабораторияларида 
аниқланади. 
Кўпчилик ҳолларда материалларга муҳит ва кучлар мунтазам ѐки вақти- 
вақти билан таъсир этиши мумкин. Бундай шароитда ишлатиладиган 

---

материаллар комплекс синовлардан ўтказилиб, уларга қўйилган сифат баҳо- 
сига кўра ишлатишга тавсия этилади. 
Архитектурабоп-курилиш материаллари ва буюмларнинг хоссаларини 
ўрганишда асосий ўлчам бирликлари (узунлик, юза, ҳажм, масса, кучланиш ва 
ҳ. к.) халқаро ўлчам тизими (СИ) ва стандартлар талабига мос бўлиши керак. 
§1.3. Материалларнинг физик хоссалари 
 
Материалларнинг физик хоссалари унинг тузилишини ѐки атроф-муҳит- 
даги физик жараѐнларга муносабатини билдиради. Уларнинг физик хоссалари- 
га: ҳолат ва тузилиш хоссалар (массаси, ҳақиқий ва ўртача зичлиги, ғовак- 
лиги), гидрофизик хоссалар (сув шимувчанлиги, намлиги, сув ўтказувчан- 
лиги, совуқбардошлиги, ҳаво, буғ ва газ ўтказувчанлиги), иссиқлик ва ўтга 
чидамлилик хоссалар (иссиқ ўтказувчанлиги ва иссиқлик сиғими, ўтга 
чидамлилиги ва оловбардошлиги) киради.