Қурилиш конструкциялари фани муҳандисни шакллантирадиган фанлардан бири

 
д) Ўзаро кесишган (чорраҳа) пойдеворлар.
Бундай пойдеворлар асосан 
тасмасимон 
пойдеворларнинг 
ўзаро 
кесишувидан 
ҳосил 
бўлади. 
Асосан 
темирбетондан ишланади ва юк кўтариш қобилияти кам бўлган грунтларда ҳамда 
кичик ўлчовли биноларда қўлланилади.Нотекис деформацияга сезгир бўлган ҳамда 
мураккаб муҳандислик-геологик шароитларда бўлган грунтларда ҳам кенг 
қўлланилади. 

---

314 
с) 
Рама шаклидаги пойдеворлар.
Бундай пойдеворлар асосан сув иншооти 
қурилишида 
ишлатилади. 
Тик 
устун 
ҳамда 
ётиқ 
ҳолдаги 
тўсинлардан 
фойдаланилади. Тўсин темирбетондан, устун бетондан ишланади. Юқорида қайд 
этилган пойдеворлардан ташқари қурилиш тажрибасида ниҳоятда кўп турли - туман
шаклдаги ва кўринишдаги пойдеворлар мавжуд бўлиб, улар турли саноат 
корхоналари биноларидаги машиналар ва ускуналар, ҳамда бошқа талаблар асосида 
ишлатилади.
19.3 - расм. Тасма шаклидаги ўзаро кесишган пойдеворлар. 
Яхлит қуйма ва йиғма алоҳида турувчи пойдеворлар махсус темирбетон 
заводларида тайёрланган қисмлардан йиғилади. 
Пойдеворлар бикир ва эгилувчан бўлади. Пойдевор учун ҳарсангтош, 
ҳарсангтошбетон , бетон, темирбетон, ғишт, иложи бўлмаган ҳолларда, ёғоч ва 
метал ишлатилади. 
Қозиқли пойдеворлар. 
Қозиқ
деб грунтга ўрнатилган ёки грунтга қоқилган, грунтда тайёр ясалган ва 
иншоотдан тушаётган юкни заминга узатадиган пойдеворнинг устунсимон қисмига 
айтилади. 

---

315 
Қозиқли пойдеворлар ишлатиладиган материаллар бўйича ёғоч қозиқлар, 
бетондан ишланган қозиқлар, аралаш қозиқлар, темирбетон қозиқлар, металлл 
қозиқларга бўлинади. 
Бетон қозиқлар
. Асосан қуйма қозиқлар тоифасига киради, яъни қурилиш 
майдонида тайёрланади. 
Тайёрлаш жараёни бўйича бетон қозиқлар қуйидагиларга бўлинади.. 
а) Грунт ичида қолувчи юпқа қобиқлар ёрдамида тайёрланувчи қозиқлар. 
Бунда қалинлиги 3-4 мм ли қобиқлар махсус ускуналар ёрдамида лойиҳада 
кўрсатилган чуқурликка туширилади,сўнгра уларнинг ичи бетон билан тўлдирилиб 
қозиқ ҳосил қилинади. 
б) Қалин деворли қобиқлар ёрдамида ҳосил бўлувчи қозиқлар. Бунда юпқа қобиқ 
ўрнида қалинлиги 10-20 мм ли қобиқлар ишлатилиб ,бетонлаш жараёнида аста-
секин суғуриб олинади. 
Металлл қозиқлар. 
Қувур шаклидаги пўлатдан ишланган қозиқлар жуда кўп 
ишлатилади. Айрим ҳолларда қўштавр ва мураккаб шаклдаги қозиқлар қўлланилади. 
Тошкент метроси қурилишида қозиқлар кўп қўлланилган. 
Ёғоч қозиқлар. 
Ёғоч қозиқларнинг афзалликлари – уларнинг катта бўлмаган 
оғирлиги, юқори мустаҳкамлиги ва тайёрланишининг соддалиги ҳисобланади. Ёғоч 
қозиқларни грунтга қоқиш ёки тебратиб боткизиш услубида жойлаш мумкин. Ёғоч 
қозиқлар йирик заррали ва шағалли қумларга қийин қоқилади, шағал ва майда 
шағалларга эса деярли қоқилмайди.
Ёғоч қозиқларнинг камчилиги намлиги ўзгарувчан ҳудудда сув сатхидан юқори 
жойлашган қозиқлар чириб кетиши мумкинлигидадир. Буни олдини олиш учун 
иншоотлардаги қозиқлар боши ҳар доим энг пастки сувлар сатҳидан камида 0,5 м 
пастроқ жойлашиши шарт. Ёғоч қозиқларнинг яна бир камчилиги тўсинлардан 
тайёрланганда уларнинг ўлчамлари чегараланганлигидадир ва шундан келиб чиққан 
юк кўтариш қобилиятининг пастлигидадир.

---

316 
Қозиқлар тайёрлаш учун диаметри 18…40см гача, узунлиги 4,5…16м гача бўлган 
игнабаргли дарахт турларидан фойдаланилади (қарағай, арча, қора қарағай). Грунтга 
жойлаштиришни енгиллаштириш мақсадида қозиқнинг пастки қисмига найза 
шаклида ишлов берилади. Грунт таркибида шағал, майда тош ва бошқа қаттиқ 
жисмлар бўлган бўлса, қозиқ учига металл қоплама (башмак) кийдирилади. Қозиқ 
устки қисмига, қоқиш вақтида шикастланиш олдини олиш учун, металл қалпоқдан 
фойдаланилади .
Ёғоч қозиқ ўлчамларини катталаштириш учун пакетли ва елимланган қозиқлар 
ишлатилди (19.4, г-е расм).
19.4 - расм. Ёғоч қозиқлар конструкциялари. 

---

317 
Пакетли қозиқлар тўсинларининг туташиш жойлари метал накладкалар билан 
маҳкамланади. Тўсинлар бир бирига металл болтлар орқали маҳкамланади. Пакетли 
қозиқларнинг камчилиги улаш учун кўп металл сарфланиши ва тайёрлаш 
жараёнининг қийинлигидадир.
1. Грунтда ишлаш шароитига мос равишда қозиқлар – осма ва устун 
қозиқларга бўлинади. 
Осма қозиқлар ўткир учлари одатда мустаҳкам грунтга етиб бормайди. Бундай 
пойдеворларга хос хусусиятлардан энг муҳими – улар орасидаги грунтларнинг 
пойдевор иш жараёнида қатнашишидир. Бундай пойдеворларда иншоотдан 
узатилган юк уларнинг бутун танаси бўйлаб грунтга тарқалади.
19.5 – расм. Пойдеворларда қозиқларнинг жойла-
ниш схемалари. 
а- қаторли; 
б- шахмат шаклида;
в- қозиқли майдонда қаторли; 
г- қозиқли майдонда шахматсимон;
д- қаторли қозиқли полоса; 
е – шахматсимон қозиқли полоса.
Устун пойдеворларда эса уларнинг ўткир учлари (19.4.б-расм) мустаҳкам грунтга 
маълум миқдорда кириб бориши шарт. Бундай пойдеворларнинг ишлаш жараёни 
одатдаги устундан фарқланмайди. 
Бир неча қозиқларнинг юқори қисмини бирлаштирувчи ва уларнинг бир хил 
чўкишини таъминловчи қурилма