Қурилиш конструкциялари фани муҳандисни шакллантирадиган фанлардан бири

M=M
0 
– NA,
(18.55); 
бу ерда: 
M
0
- тугундан ташқаридаги юкдан ҳосил бўлган эгувчи момент, кН.м; 
N
- бўйлама куч, кН; 
A
- белбоғнинг эгрилик баландлиги
8
2
n
l
га тенг. 
Устки белбоғи узлуксиз фермаларнинг устки белбоғи кўп оралиқли узлукли 
тўсин деб қаралади. Бунда оралиқ М
пр
ва таянч М
оп
моментлари ёйиқ юк ва 
бўйлама куч таъсиридан аниқланади: 
Оралиқ нуқтада
Nf
ql
М
пр
64
,
0
14
2


; (18.56) 
Таянч нуқтада
Nf
ql
М
оп
72
,
0
10
2



; 
(18.57) 
Nf
ql
M
пр
3
1
24
2


;
(18.58) 
Nf
ql
М
оп
3
2
12
2


, 
бу ерда:
l
- белбоғ тугунлари орасидаги масофанинг горизонтал проекцияси.
Узлуксиз устки белбоғни ферма текислигидаги устиворлигини текширишда, 
ёйиқ юк таъсиридан эгилувчанлигини аниқлаш учун ҳисобий узунлиги чекка ёй 
белбоғ ватарининг 0,8 тенг қилиб ва бошқа тугунлар орасидаги ёй белбоғ 
ватарининг 0,6 қисмига тенг қилиб олинади. Ферма текислигидан чикишда устки 
белбоғнинг устиворлигини ҳисоблашда 
l
0
-ни вассатўсинлар оралиғидаги масофа ёки 
бошқа том элементлари оралиғига тенг деб олинади.

---

303 
Елимланган ёғоч элементли кўпбурчак кўринишидаги металл-ёғоч фермалар 
эни 36 м гача бўлган бир ораликли саноат ва қишлоқ-хўжалик биноларини ёпишда 
қўлланилади. Ферманинг баландлиги ораликнинг
1
/
6 
– 
1
/
7
қисмига тенг. Устки 
белбоғ ёйнинг ичига ёки ташкарасига чизилган кўпбурчак шаклида бўлади. Устки 
белбоғ панеллари бир хил узунликдаги тўғри чизиқли элементдан ташқил топиб, 
чорқирра ёки елимланган тахталардан ясалиши мумкин, зўриқишлар тугундаги 
металл ёстиқчалар орқали узатилади. 
Остки белбоғ, одатда, иккита металл бурчакдан тайёрланади. Тугунлар эса 
устки белбоғи елимланган ёйсимон фермалардаги каби қабул қилинади. Устки 
белбоғ тугунининг бирлашадиган жойига металл ёстиқча жойлаштирилади, ёйсимон 
фермалардан фарқли ўлароқ, тугундаги ёстиқчалар белбоғ синиқ чизиқли бўлгани 
учун пона шакли бўлади. 
Тугундаги ёстиқчалар зўриқишларнинг номарказий таъсирини таъминлайди ва 
натижада тескари эгувчи момент ҳосил бўлади. Бу эса устки белбоғ кесимини 
камайтиришга имкон беради. Панжара ховони ҳамда устуни устки ва остки 
белбоғларга жуфт қопламалар ёрдамида бирикади, кашакланган учларига бурама 
михлар билан маҳкамланади ва тугун болтига кийгизилади. 
Остки белбоғ тугуни конструкциялари шунга ўхшаш ёйсимон фермаларидан 
фарқланади, чунки ёйсимон фермаларда панжара элементлари сезилари учун, 
зўриқиш эса кам. Тугунларда остки белбоққа маказдан кочма қилиб маҳкамланиш 
рухсат этилади. Остки белбоғнинг уланиш жойи ихтиёрий ерда бўлиши мумкин. 
Кўпбурчакли фермалар сегментсимон фермалар каби ҳисобланади. Устки 
белбоғ икки ораликли узлуксиз тўсин кўринишида ва марказдан қочма сиқилувчи 
элемент каби ҳисобланади. Ёғоч қуриганда ва эгилиш ҳисобига кўчувчанлик содир 
бўлишини, белбоғ ўртасидаги таянч ўтириши муқаррарлиги натижасида, шу 
нуқтадаги моментни нолга тенг деб, устки белбоғни тугун оралиғи узунлигига тенг 
бўлган бир ораликли тўсин деб қараш мумкин. 

---

304 
Панжара элементлари эксцентрик маҳкамланганда остки белбоғ номарказий 
чўзилувчи элемент каби ҳисобланади. 
НАЗОРАТ УЧУН САВОЛЛАР. 
1.
Рамаларни лойиҳалашнинг ўзига хослиги нимада? 
2.
Икки ва уч шарнирли равоқларнинг бир-биридан фарқи нимада? 
3.
Фермаларни лойиҳалашнинг ўзига хослиги ? 
4.
Статик нуқтаи назардан рамалар қандай турларга бўлинади? 
5.
Рамалардаги ички зўриқишлар қандай аниқланади? 
6.
Рамаларнинг таянчида ҳосил бўладиган чўзувчи зўриқиш қандай 
аниқланади? 
7.
Равоқлар статик нуқтаи назардан қандай турларга бўлинади? 
8.
Равоқлардаги 
моментларни 
камайтириш 
учун 
қандай 
тадбирлар 
қўлланилади? 
9.
Металл-ёғоч фермаларнинг афзалликлари ? 
10.
Ферма элементларидаги зўриқишлар қандай аниқланади? 

---

305 
6 - ҚИСМ. Замин ва пойдеворлар 
19.1.Замин ва пойдеворларни ҳисоблаш асослари 
Бино ва иншоотлардан тушаётган юкни заминга узатадиган бино ва 
иншоотларнинг ер ости ёки сув ости қисми пойдевор деб аталади. 
Пойдевор – бино ва иншоотларнинг мустаҳкамлик, турғунлик, технологик 
тўзилиш, узоқ муддат ишлатиш, ҳамда иқтисодий талабларига жавоб бериши керак. 
Бино 
ва 
иншоотлар 
қандай 
мақсадларга 
мўлжалланганлигига 
қараб 
қуйидагиларга бўлинади (19.1-жадвал).