Қурилиш конструкциялари фани муҳандисни шакллантирадиган фанлардан бири

n
u
c
F
F




(19.3) 
бунда: F – заминга тушадиган ҳисобий юклама; F
u
– заминнинг чегаравий 
қаршилик кучи; γ
c
– иш шароитлари коэффициенти, қуйидагича қабул қилинади: 
қумлар учун чангсимонларидан ташқари - γ
c
=1,0; чангсимон қумлар, шунингдек 
чангсимон-лойли барқа-рор ҳолатдаги грунтлар - γ
c
=0,85; қоятошли грунтлар учун: 
нураганлари - γ
c
=0,9; жуда нураганлари - γ
c
=0,8; γ
n
– иншоотнинг вазифаси бўйича
ишончлилик коэффициенти; I, II, ва III синф конструкциялари учун шунга мос 
равишда 1,2; 1,15 ва 1,10 га тенг деб қабул қилинади. 
Қоятошли грунтлардан иборат замин чегаравий қаршилик кучларининг 
вертикал ташқил этувчиси N
u
, кН (тк), пойдевор қандай чуқурликда қўйилганидан 
қатъий назар, қуйидаги формуладан ҳисобланади: 






b
R
N
c
u
(19.4) 
бунда: R
c
- қоятошли грунтнинг бир ўқли сиқилишига мустаҳкамлик чегарасининг
ҳисобий қиймати, кПа (тк/м
2
); b' ва ℓ' - пойдеворнинг мос равишда келтирилган эни
ва узунлиги, м, қуйидаги формуладан ҳисоблаб топилади:
b
e
b
b
2
'


;



e
2



( 19.5)
бунда: e
b
, e
I
- пойдеворнинг кўндаланг ва бўйлама ўқлари йўналиши юкламаларнинг
тенг таъсир этувчиларини қўйиш эксцентриситетлари, м. 
Мувозанат ҳолатдаги ноқоятош грунтлардан иборат замин чегаравий қаршилик 
кучи; бутун сирпаниш юзалари бўйича меъёр σ ва r уринма кучланишлар орасидаги 

---

309 
(заминнинг чегаравий ҳолатига мос) нисбатан қуйидаги боғликка бўйсуниши керак 
деган шартдан келиб чиқиб аниқланиши лозим: 
I
I
c
tg






(19.6) 
бунда:
φ
I
ва
c
I
– мос равишда грунтнинг ички ишқаланиш бурчаги ва солиштирма 
боғланиш кучининг ҳисобий қиймати. 
Мувозанат ҳолатдаги қоятош бўлмаган грунтлардан иборат заминнинг 
чегаравий қаршилик кучи вертикал ташқил этувчиси N
u
ни (19.7) формуладан 
аниқланади: 


I
c
c
I
q
q
I
u
c
N
d
N
b
N
b
N

























(19.7) 
бунда: b' ва ℓ' – белгилар (19.4) формуладан олинган бўлиб, бунда b белгиси билан 
пойдевор асосининг мустаҳкамлиги йўқолади деб тахмин қилинаётган йўналишдаги 
томони белгиланади; N
γ
, N
q
, N
c
- юк кўтарувчанлик хусусиятининг ўлчамсиз 
коэффициентлари; грунтнинг ички ишқаланиш бурчаги ва пойдевор товони сатҳида 
заминга тушадиган тенг таъсир этувчи ташқи юкламанинг вертикалга эгилиш 
бурчаги ҳисобий қийматларига қараб
кайси жадвалдан аниқланади. γ' ва γ'
I 
- 
грунтлар солиштирма оғирлигининг ҳисобий қийматлари, Кн/м
3
(тс/м
3
) пойдевор 
товонидан пастда ва юқорида кўпчиш призмаси пайдо бўлиши эҳтимоли бор 
чегараларда олинади (ер ости сувлари мавжуд бўлганда, сувнинг муаллақ тутиб 
туриш таъсири ҳам ҳисобга олинади); c
I
- грунтнинг солиштирма боғланиш ҳисобий 
қиймати; d - пойдеворни жойлаштириш чуқурлиги, м (пойдеворнинг ҳар хил 
томондан вертикал қўшимча кучлар бир хил таъсир қилмаган ҳолда энг кичик 
қўшимча кучга тўғри келади, масалан, ертўла томондан таъсир қиладиган қиймат d 
қабул қилинади); ξ
γ
, ξ
q
, ξ
c
- пойдевор шаклларини ҳисобга олиш коэффи-циентлари; 
қуйидаги формулалардан аниқланади: 
;
25
,
0
1





;
5
,
1
1



