«Қурилиш» факультети “Мехнат ва атроф мухит мухофазаси”


Маъруза буйича таянч иборалари руйхати



Download 1,8 Mb.
bet8/43
Sana04.07.2022
Hajmi1,8 Mb.
#738685
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   43
Bog'liq
Geologiya maruza kitobcha

Маъруза буйича таянч иборалари руйхати
Куёш системаси, Кант – Лаплас ва Шмидт гипотезалари, атмосфера, тропосфера, стратосфера, ионосфера, литосфера, чукинди гранит, базальт катламлари, Мохорович чегараси,иссиклик градиенти, эндоген жараёнлар, экзоген жараёнлар.


Такрорлаш учун саволлар

  1. 1 гипотеза ернинг хосил булиш тугрисида.

  2. Неча кобиклардан ер шари иборат?

  3. Литосферанинг тузилиши.

  4. Нима тушунамиз иссиклик режимига.

  5. Ернинг шакли нима?

  6. О.Ю.Шмидтнинг гипотезаси ернинг хосил булиш тугрисида?

  7. Атмосферанинг катломларни айтиб беринг.

  8. Гидросферага ер шарида нима киради?

  9. Литосферанинг юкори кисми.

  10. Эндоген ва экзоген жараёнлар деганда нима тушунасиз?



3 – МАЪРУЗА.
Мавзу. Минераллар.
Маъруза режаси.
3.1 Минераллар хакида умумий тушунча.
3.2 Минералларнинг тузилиши ва физик хоссалари.
3.3 Минералларнинг химиявий таркиби ва классификацияси.
3.1 Ер кобиги, яъни литосфера хилма хил тог жинсларидан улар хам уз навбатида бир ёки бир неча минералдан ташкил топган.
Литосферани ташкил килувчи тог жинслари (грений, мармар, охактош, кум, гил тупрок, леса ва х . к . Турли минераллар йигиндисидан иборат. (1, 2, 4.) Минерал деб табиий шароитда мураккаб физик ва химявий жараёнлар таъсирида ер кобигида пайдо булган бир ёки бир неча химявий элементдан иборат табиий бирикмага айтилади.
Минераллар узига хос физик хусусиятларига ва химявий таркибига эга.
Табиатда минераллар хар хил куринишда (каттик, суюк, ва газсимон) учрайди. Масалан, кварц, малахит - каттик холатдаги минерал, сув, нефть- суюк минерал, вулкан газлари, карбонат ангидрид - газсимон холатдаги минерал.
Хозирги вактда 3000 дан ортик минерал маълум. Лекин тог жинсларининг асосий таркибини ташкил килувчи мухим минераллар 100 тадан ошмайди.
Бу минераллар жинс хосил килувчи минераллар деб аталади.
Табиий минераллардан ташкари, сунъий йул билан лабораторияларда хосил килинган минераллар хам бор. (Масалан олмос, кварц ва х . к . ). Табиатда минераллар кристалл ва аморф холда учрайди.
Кристалл минераллар узига хос тузилишга эга булганлиги сабабли махсус шакллга эга. Уларни ташкил этувчи зарралар - ион, атом хамда молекулалар маълум тартиб ва масофада жойлашган, бир бири билан махкам богланган булиб, фазовий панжарани вужудга келтиради. Масалан, ош тузи ( галий) флюорит олмос.
Аморф минерал деб маълум геометрия шакллга эга булмаган ва ички тузилишида молекула ва атомлар тартибсиз жойлашган ёки кристалл панжарага эга булмаган минералга айтилади. Фосфорит, вулкан шишаси ва бошкалар бунга мисол була олади.
3.2 Минералнинг физик хусусиятига ранги, чизигининг ранги, ялтироклиги, синиши, уланиш текислиги, каттиклиги, солиштирма огирлиги ва бошкалар киради. (1, 2, 4.)
Минералнинг ранги. Минералларнинг ранги жуда хилма-хил, ок (барит), кул ранг (нефелин), сарик (олтингугурт), пушти (микроклин), кизил (киноварь), яшил (хлорит), кук (апатит), кора (биотит) булади, шу билан бирга ранги жуда оч ёки тук булиши мумкин.
Минераллар рангсиз булиши хам мумкин. Амалда минералларнинг ранги турмушда яхши таниш булган нарсалар рангига солиштириб, куз билан аникланади.
Чизигининг ранги. Купчилик минераллар майдаланганда ёки кукун килинганда ранги булак - булак булиб турган пайтидагидан кура бошкачарок булиб колди. Сирланмаган гадур-будир ок чинни устига бир булак минерал билан чизилса шу минерал кукунини олиш мумкин. Чизилганда колган чизик ранги кукун холидаги минерал рангини курсатади. Бунинг учун махсус пластинкалар /бисквитлар/ тайёрланади. Хар кандай чинни парчасидан фойдаланиш хам мумкин.
Ялтироклиги. Минераллар сирти ёруклик нурларини маълум даражада кайтаради. Баъзи минералларнинг сирти хира, бошка минералларнинг сирти эса ялтирок булади. Ялтироклигини куйидаги турлари маълум: Металлдек ялтироклик металларда буладиган кучли ялтирокликдир. Соф (табиий) металлардан (олтин, кумуш, платинадан) бошка минераллар металлдек ялтирамайдиган минералларга киради. Металлдек ялтирайдиган минераллар: магнетит, пирит, галенитдир. Ярим металлдек ёки металсимон ялтироклик гематит ва кора рух обманкасига характерлидир.
Шишасимон ялтироклик тиник минераллар орасида куп таркалган (кварц кристаллари киррасида, кальцит, гипсда), ёйсимон ялтироклик (кварцнинг синган жойида ва нефелинда) юзасига ёг суркалганда хосил буладиган ялтирокликни эслатади.
Садафсимон ялтироклик минералларнинг ички текисликларидан нурнинг кайтишига боглик (слюда, тальк).
Ипаксимон ялтироклик ингичка толалардан тузилган минералларда курилади. (гипснинг толали хилларини ва асбест). Баъзи минераллар, масалан, олмос ва рух обманкаси жуда ялтирок булади. Бундай ялтироклик олмоссимон ялтироклик дейилади.
Тиниклик. Минераллар тиниклигига, яъни, пластинкаларидан нурни яхши утказишига караб тиник, хира ва тиникмас минералларга булинади. Тагидаги нарсалар аник куринадиган минераллар ярим тиник (тог хрустали, гипс, ош тузи) кира-шира куринадиган минераллар ярим тиник (опал халцедон) минерал деб, юпка пластинкалардангина нур тутадиган, шунда хам тагидаги нарсалар билинар - билинмас куринадиган минераллар хира (дала шпати) ва хеч нур утказмайдиган минераллар тиниксиз минераллар (пирит, магнетит) деб аталади.
Синиш. Баъзи минералларнинг мухим белгиларидан бири синишдир. Синиш деб минерални синдирганда ёки булганда хосил буладиган юзага айтилади. Синиш бир неча хил булади: юзаси чиганоклар юзасига ухшаб концентрик - тулкинсимон ботик ёки дунг буладиган-чиганоксимон синиш юзаси бир томонга таранг зирапчалар билан копланган-зирапчалар синиш (толали гипс, асбест) юзаси хира, гадур - будир булиб, майда чанг билан копланган - кесаксимон синиш ( коалин, лимонит) текис синиш (магнетит) майда кристаллик агрегатларда учрайдиган донадор синиш (мрамор) шулар жумласидандир.
Уланиш Минералларнинг энг мухим белгиларидан бири - уланиш, яъни кристаллик минералларнинг текисликлар буйича бир ёки бир неча кристолографик йуналишда булиниб, ойнадек ялтирок текис юза хосил кила олишдир, бундай текис юза уланиш текислиги деб аталади.
Жуда мукаммал (етилган) уланиш тафовут килинади, бунда минерал жуда осонлик билан (масалан, тирнок билан) айрим пластинка ёки варакларга ажралиб, ойнадек силлик уланиш текислиги хосил килади,(гипс).
Мукаммал уланиш шу билан фарк киладики, минерал болга билан секингина урилганда, ялтирок уланиш текисликлари билан чекланган булак ёки пластинкаларга ажралади (тош тузи, кальцит).
Номукамм (сетилмаган) уланиш жуда кийинлик билан аникланади. Бундай вактларда минераллар парчаланар экан, нотугри синиш юзаси купрок булади. (гематит, оливин).
Баъзи минералларда уланиш булмайди, бундай минераллар баъзан жуда номукаммал (етилмаган) уланилсин минерал деб юритилади. Улар булинганда факат нотугри синиш юзасини хосил килади холос. Бунга мисол килиб кварцни олиш мумкин.
Каттиклиги. Одатда хар хил минералларнинг каттиклиги хар хил булади, шу билан баравар бир минерал каттиклиги маълум бир меъёрда доимий булади. Минералнинг тиг билан тирнашга, босишга ёки киришга нечогли каршилик курсата олиши каттиклик деб аталади. Каттикликни аниклаш учун шкала кабул килинган. Бу шкалага унта минерал киритилган булиб, уларнинг каттиклиги биридан иккинчисига томон боради, шунга кура хар бир олдинги минерални ундан кейинги минерал чиза олади.

Download 1,8 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   43




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish