Urganch davlat universiteti zohid jumaniyozov tarjimaning nazariy va amaliy asoslari

Frazeologik birliklarning o’girilishi. Frazeologik birliklar tarjima nazariyasi va amaliyotinig eng murakkab masalalaridan biri hisoblanadi. Frazeologizmlarning murakkabligi quyidagilarga bog’liq: birinchidan, bir xil moddiy ma’noga ega bo’lgan so’zlar turli tillarda turlicha ma’no va stilistik vazifalarni bajaradi, ikkinchidan, bunday so’zlar turli tillarda turli so’zlar bilan birikib keladi. Rus tilshunosi V.V.Vinogradovning umumiy tilshunoslik miqyosida e’tirof etilgan tasnifiga ko’ra frazeologizmlar uchta asosiy guruhga bo’linadi:

1. Frazeologik chatishmalar (фразеологические сращения): bunday birikmalarning ko’chma ma’nosi ularning tarkibidagi so’zlarga bog’liq bo’lmaydi;

2. Frazeologik birikmalar (фразеологические единства): bunday birikmalar ham ko’chma ma’noga ega, ammo ko’chma ma’no frazeologizmlar tarkibidagi so’zlarga bog’liq bo’ladi;

3.Frazeologik birikuvlar (фразеологические устойчивые сочетания): bularda tarkibidagi so’zlarning ma’lum bir qismigina ko’chma ma’noga ega, birikmaning ma’nosi tarkibidagi so’zlarga bog’liq. Bular asosan ot bilan fe’lning birikuvi bo’lib, fe’l ko’chma ma’noda, ot esa to’g’ri ma’noda keladi.

V.V.Vinogradovning bu tasnifi boshqa tillarda ham qabul qilingan, shu jumladan, nemis tili frazeologiyasida ham. Masalan:

1. 
   Phraseologische Zusammenbildungen (фразеологические сращения):
   

ein Brett vor dem Kopf haben - dumm sein (so’zma – so’z tarjima: boshi oldida taxta bor ko’chma ma’noda: tentak bo’lmoq)

Ko’rinib turibdiki, birikmaning ko’chma ma’nosi tarkibidagi so’zlarga bog’liq emas.

2. 
   Phraseologische Einheiten (фразеологические единства):
   

große Augen machen - staunen (so’zma-so’z tarjima: ko’zini katta qilib ochmoq ko’chma ma’no: hayratlanmoq).

Bu birikmaning ko’chma ma’nosi ma’lum darajada tarkibidagi so’zlarga bog’liq: odam hayron bo’lganda ko’zini katta qilib ochadi.

3. 
   Phraseologische Verbindunden (фразеологические устойчивые
   

сочетания): zum Ausdruck bringen - ausdrücken (so’zma-so’z tarjima: ifodaga keltirmoq ko’chma ma’no: ifodalamoq).

Platz nehmen - sich setzen (so’zma-so’z tarjima: joy olmoq ko’chma ma’no: o’tirmoq).

Schlüsse ziehen - beenden (so’zma-so’z tarjima: xulosalar tortmoq ko’chma ma’no: tugatmoq).

Bu birikmalarda fe’llar ko’chma ma’noda, otlar esa to’g’ri, moddiy ma’noda qo’llanilgan.

Tarjima nuqtai nazaridan frazeologizmlarning birinchi va ikkinchi guruhlarini tarjima qilish qiyin, chunki birikma tarkibidagi so’zlarning to’g’ri ma’nosiga asoslanib birikmaning ko’chma ma’nosini doimo ham tushunib bo’lmaydi. Masalan: jemanden auf den Arm nehmen so’zma – so’z: birovni qo’liga olmoq, ko’chma ma’no: kimnidir kalaka qilmoq, ustidan kulmoq.

Hinter schwedischen Gardinen sitzen / sein so’zma – so’z: shved pardalari ortida o’tirmoq / bo’lmoq

Ko’chma ma’no: panjara ortida / turmada o’tirmoq

Der Hund des Gärtners so’zma – so’z: bog’bon iti ko’chma ma’no: na o’zi yeydi, na birovga beradi

Zu tief ins Glas gucken so’zma – so’z: stakan (ryumka) ichiga chuqur qaramoq ko’chma ma’no: ortiqcha ichib qo’ymoq

Еin Haar in der Suppe finden so’zma – so’z: sho’rvadan soch to’moq

Кo’chma ma’no: 1) kamchiliklar axtarmoq

2) norozi bo’lmoq; tirnoq ostidan

102. 
     kir qidirmoq
     

Frazeologizmlarning uchinchi gruppasini tarjima qilish ancha oson.

Masalan: die Prüfung ablegen so’zma – so’z: imtihonni chetga qo’ymoq

Ko’chma ma’no: imtihon to’shirmoq

In Kenntnis setzen so’zma – so’z: bilimga o’tistirmoq

Ko’chma ma’no: habardor qilib qo’ymoq

Alarm schlagen so’zma –so’z: trevoga urmoq

Ko’chma ma’no: trevoga bermoq

Abschied nehmen so’zma –so’z: xayrlashuv olmoq

Ko’chma ma’no: xayrlashmoq