Urganch davlat universiteti “turizm”yo’nalishi 1-kurs magistranti Karimova Shaxnozaning «ilmiy tadqiqot metodologiyasi» фанидан

«Intuisiya» tushunchasi

• Intuitsiya (lot. intuitio — sinchiklab qarayman) — haqiqatni dalil bilan is-botlamasdan, bevosita fahmfarosat bilan anglab olish qobiliyati; fikran ilgʻab olish ("akliga kelish") yoʻli bilan tajriba doirasidan chiqish, shaxsiy qobiliyati yoki bilib olinmagan aloqalar, qonuniyatlarni jonli shaklda umumlashtirish. Tadqiqotchilar fikricha, I.ning hissiy, aqliy va mistik turlari bor. Hissiy I. deb, aqliy mushohada va b. sezgi obrazlariga bogʻliq boʻlmagan holda tushunchadan oldin keladigan intuitiv sezishga aytiladi. Hodisalarning mohiyatini birdaniga aql bilan ilgʻab olish aqliy (intellektual) I. deyiladi (E. Gusserl).

Intuisiya maxsus bilish jarayoni sifatida, bevosita

yangi bilimni xosil kiluvchi jarayon tarzida, kishilarga xos bulgan sezgi va abstrakt tafakkur kabi umumiy kobiliyat sifatida namoyon buladi.

Intuisiyaning umumiyligi va keng tarkalganligini olib

borilgan kuplab kuzatishlar tasdiklashi mumkin. Kutilmagan vaziyatlarda, axborotlar cheklangan sharoitda tez karor kabul kilish zarur bulganda uz karorini «oldindan sezganday», aynan shunday kilish lozimdek kabul kiladigan xolatlar inson xayotida kup uchraydi.

Insoniyat tarixida olimlar, konstruktor va rassomlar

œz soxasida «ilxom kelib kolgani» tufayli yoki

«tusatdan esga tushib kolish» okibatida yangi kashfiyotlarga erishilganligi bilan boglik misollar kuplab uchraydi. Bunday misollardan bir nechtasini keltiramiz. Musika tarixida yangi kuy yoki oxang bastakorga kutilmagan xolda, masalan, tushida kelganligi kup bor sodir bulgan. Masalan, Djuzepi Tartini tushida skripkada ajoyib musika chalayotgan alvastini kurgan. Uygongach, bu musikani zudlik bilan yozib olgan va keyinchalik uzining mashxur asari –

«Shayton tovushlari»ni yaratishda foydalangan.

Intuisiya tushunchasining mazmuni juda keng, xamma vakt xam odamlar «intuisiya» deb ataydigan xodisalar intuisiya bulavermaydi. Tafakkurda, kuplab xulosalar borki, ularga asos bœladigan xukm anik xolda ifodalanmaydi, bunday xulosalarning natijasi kutilmagan buladi, ba’zilar uylaganidek intuitiv bulmaydi.

Instinktlarga mansub xodisalarni doimo xam intuitiv deb uylamaslik kerak. U zarur sharoitda ruy beradigan reaksiyaning avtomatizmi bilan tavsiflanadi va sub’yektning ongsiz bajaradigan fiziologik faoliyati doirasiga kiradi. Ba’zida

«xissiy intuisiya» tugrisida xam gapirishadi. Tugri bunday iborani ishlatish mumkin, lekin bu «xissiy» bilish doirasida amalga oshishini unutmaslik lozim.