Urganch davlat universiteti turizm va iqtisodiyot fakulteti mehmonxona xo

Yillar	Qurilish (mlrd.so'm)	Bandlik (ming kishi)	Eksport (mln.AQSH.dol)	Import (mln.AQSH.dol)	Savdo (mlrd.so'm)	Xizmatlar (mlrd.so'm)
Yoʻlovchi aylanmasi (mln.pass.km)
2006	1009,8	7234,1	714,6	1633,5	6638,2	X	33902,0
2007	1514,2	7743,1	1333,5	2155,0	8410,8	6202,7	41019,4
2008	2090,0	8071,1	1419,8	3460,4	10724,2	8534,7	47252,6
2009	2996,0	8370,1	1723,6	4011,2	13672,9	11182,1	51472,0
2010	4163,2	8643,9	1782,8	3287,9	18616,1	15214,1	67874,1
2011	6188,3	8950,7	2826,2	3895,5	24741,9	19556,5	74320,7
2012	7925,5	9239,7	1910,5	4946,0	32242,9	24841,8	80210,0
2013	10377,7	9604,0	3752,3	5909,4	40564,5	31409,1	86183,3
2014	13944,9	9950,8	3657,8	6352,6	50197,8	40187,9	93024,7
2015	16954,0	10170,4	3377,7	5523,1	61972,3	47269,6	99872,8
2016	19671,0	10397,5	3139,2	5676,8	78935,6	61346,2	107789,7
2017	22469,4	10541,5	2759,3	7511,9	92973,0	69212,7	111435,0
2018*	37451,7	10128,8	3810,8	10916,2	114896,4	84433,4	115335,2

Iqtisodiyot tarmoqlaridagi asosiy ko'rsatkichlari diagrammasi⁶

Tamoyillar alohida va birgalikda mehmonxonalarda boshqaruv tizimining ishonchliligi va uning rahbari hamda har bir boshqaruv tuzilmasining obro‘sini o‘stirishga xizmat qilishi lozim. Bundan tashqari, ular doimiy ravishda mukammallashtirib borilishi hamda zamon ruhi va xo‘jalik yuritish mexanizmi talablariga javob beruvchi yangi tamoyillar bilan to‘ldirilishi zarur. Bu esa mehmonxonalarda boshqaruv tizimi va jarayonlarining yangi shakl va usullarini rivojlantirishga imkon yaratadi. Shu bilan birga, keltirilgan boshqaruv tamoyillariga real amaliyotni belgilab, boshqarish apparatining to‘g‘ri va aniq harakat yo‘lini ko‘rsatib beradi. Chunki, tamoyillar hodisa-voqealar va vaziyatlar tizimida paydo bo‘lib turadigan mantiqiy aloqalarni to‘g‘ri tushunishga, harakatlar maqsadini to‘g‘ri aniqlashga, boshqarish funksiyasini samarali tadbiq qilishga qaratilgan konkret qarorlar ishlab chiqishga imkoniyat yaratadi. Mehmonxonalarda nizoli vaziyatlarning oldini olishga ham boshqarish tamoyillari asosida erishiladi. Chunki, bu tamoyillar hodisa va voqealarning ichki aloqalarini va ularning rivojlanishini oldindan bilishga imkoniyat beradi. Boshqaruv tamoyillari mehmonxonada boshqarish jarayonlarini tashkil qilishdagi dastlabki holatni ham aniqlaydi. Mehmonxonalar nafaqat iqtisodiy faoliyat korxonalarining muhim turi, balki boshqarish maqsadlari va vazifalari bo‘limlar va muayyan xodimlar o‘rtasida taqsimlanishi bilan tavsiflanuvchi murakkab tashkiliy tuzilma hamdir. Boshqarishning tashkiliy tuzilmasi deganda bir-biriga bo‘ysunadigan tarzda joylashgan, boshqaruvchi va boshqariluvchi tizimlar o‘rtasidagi aloqani ta‘minlovchi boshqaruv bo‘g‘inlarining majmui tushuniladi. Boshqarishning tashkiliy tuzilmasi mehmonxona muayyan kichiq tizimlarining tarkibi, o‘zaro nisbati, joylashishi va o‘zaro aloqalaridan tarkib topadi. Bunday tuzilmani tashkil etish eng avvalo, mehmonxonaning muayyan bo‘limlari o‘rtasida huquqlar va javobgarlikni taqsimlashni nazarda tutadi. Mehmonxonani boshqarish tuzilmasida quyidagi tarkibiy qismlar farqlanadi: boshqaruv bo‘g‘inlari (bo‘limlar), boshqaruv darajalari (pog‘onalari) va boshqaruv aloqalari – gorizontal va vertikal aloqalar.⁷

Boshqaruv bo‘g‘inlariga mehmonxonaning tarkibiy bo‘limlari, shuningdek, tegishli boshqaruv funksiyalarini yoki ularning bir qismini bajaruvchi muayyan mutaxassislar masalan, bir nechta tarkibiy bo‘limlar faoliyatini tartibga soluvchi va muvofiqlashtiruvchi menejerlar kiradi. Boshqaruv bo‘g‘inini tashkil etish zamirida boshqaruv muayyan funksiyasining bo‘lim tomonidan bajarilishi yotadi. Bo‘limlar o‘rtasida o‘rnatiladigan aloqalar gorizontal xususiyatga ega bo‘ladi. Boshqaruv darajasi deganda mehmonxonani boshqarish tizimida muayyanpog‘onani egallaydigan boshqaruv bo‘g‘inlari majmui tushuniladi. Boshqaruv pog‘onalari o‘rtasida vertikal aloqalar o‘rnatiladi va ular bir-biriga bo‘ysunadi: boshqaruvning nisbatan yuqori pog‘onasi menejerlari muayyanlashtirilib, quyi bo‘g‘inlarga tushiriladigan qarorlar qabul qiladi. Rasmdan ko‘rinadiki, chiziqli boshqarishda har bir bo‘g‘in va har bir xodim bitta rahbarga ega bo‘ladi. Boshqarishning barcha komandalari ana shu shaxs orqali bitta kanal bo‘ylab o‘tadi. Bu holda boshqaruv bo‘g‘inlari o‘zlari boshqaruvchi obyektlar faoliyatining barcha natijalari uchun javob beradilar. Bunda har bir obyektga alohida rahbar tayinlanadi va ularning har biri barcha turdagi ishlarni bajaradi va mazkur obyektni boshqarish bilan bog‘liq qarorlar qabul qiladi. Boshqaruvning chiziqli tuzilmasida qarorlar «yuqoridan pastga» zanjir bo‘ylab uzatilgani, boshqaruv quyi bo‘g‘inining rahbari nisbatan yuqori bo‘g‘in rahbariga bo‘ysungani uchun muayyan mehmonxona rahbarlarining o‘ziga xos ierarxiyasishakllanadi. Ayni holda yakkaboshchilik prinsipi amal qiladi. Uning mohiyati shundan iboratki, barcha xodimlar faqat bitta rahbarning buyruqlarini bajaradi. Yuqori boshqaruv organi ijrochilarning bevosita boshlig‘ini chetlab o‘tib, ularga ko‘rsatma berish huquqiga ega bo‘lmaydi. Boshqaruvning chiziqli tuzilmasi mantiqan izchilroq va shaklan aniqroq bo‘lsa-da, uncha moslashuvchan emas. Mazkur tuzilma oddiy barqaror masalalarni echishga mo‘ljallanganligi sababli uning doirasida kompleks masalalarni echish anchamqiyin kechadi. Chiziqli tashkiliy tuzilmaning o‘ziga xos ijobiy tomonlari va kamchiliklari bor.

Bunda muayyan funksiyalarni bajarish mutaxassislar zimmasiga yuklanadi. Mehmonxonada, qoida tariqasida, bir soha mutaxassislari tarkibiy bo‘limlarga birlashtiriladi, masalan, marketing bo‘limi, qabul qilish va joylashtirish bo‘limi, reja bo‘limi va h.k. Shunday qilib, mehmonxonani boshqarishning umumiy vazifalari, o‘rta bo‘g‘indan boshlab, funksional mezonga ko‘ra ajratiladi. Shuning uchun ham mazkur tuzilma boshqaruvning funksional tuzilmasi deb ataladi. Funksional boshqarish chiziqli boshqarish bilan yonma-yon amal qiladi va bu ijrochilar ikki tomonga bo‘ysunishiga olibkeladi.

Rasmdan ko‘rinadiki, boshqarishning barcha funksiyalarini bilishi va bajarishi lozim bo‘lgan universal menejerlar o‘rniga o‘z sohasida yuqori malakaga ega bo‘lgan va ma‘lum yo‗nalish (masalan, rejalashtirish va prognoz qilish) uchun javob beradigan mutaxassislar shtati paydo bo‘ladi. Boshqaruv apparatining bunday ixtisoslashuvi mehmonxona faoliyatining unumdorligini oshiradi. Chiziqli tuzilma singari, funksional tuzilmaning ham o‘ziga xos ijobiy tomonlari va kamchiliklari bor.⁸