Urganch davlat universiteti tarix fakulteti

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O`RTA MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI

URGANCH DAVLAT UNIVERSITETI

TARIX FAKULTETI



205-guruh tolibi Otanazarova Muniraning

O`zbekiston tarixi fanidan

KURS ISHI

Mavzu: “Sak-massaget qabilalari harbiy salohiyati”

Topshirdi:_________________________

Qabul qildi:________________________

Urganch-2021

Mavzu: “Sak-massaget qabilalari harbiy salohiyati”

MUNDAREJA:

Kirish:

Asosiy qism:

1. Sak-massaget qabilalari

2. Sak-massaget va ularning birlashmalari

3. Sak-massaget qabilalari ma’daniyati

III. Xulosa.

IV. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.

Kirish

Kurs ishining dolzarbligi. O‘zbekiston Respublikasining mustaqilligi yillarida xalqimizning manaviy merosining asosi bo‘lgan o‘tmish tarix e‘tibor kuchayib, uning har tomonlama, chuqur va haqqoniy yoritilishiga e‘tibor kuchaydi. Yurtboshimiz ta‘kidlagandek, tarix - millatning haqiqiy tarbiyasiga aylanib bormoqda, buyuk ajdodlarimizning ishlari va jasoratlari tarixiy xotiramizni jonlantirib yangi fuqorolik ongini shakillantirmoqda. O’zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti I.A. Karimovning “Inson o’zligini anglagani, nasl-nasabini, bilgani sari yuragida Vatanga muhabbat tuyg’usi ildiz otib yuksala boradi. Bu ildiz qancha chuqur bo’lsa, tug’ilib o’sgan yurtga muhabbat ham shu qadar cheksiz bo’ladi”¹ –degan fikrlarni qayd etish o’rinlidir.

Vatan tarixini ilmiy asosda o’rganish, o’zlikni anglash, ajdodlarimiz tomonidan
yaratilgan boy ma’naviy xazinani avaylab saqlash va kelajak avlodga yetkazish ana
shunday masalalardan biridir. Vatan tarixining tub ildizlari manbasini, ayniqsa,
iqtisodiy-madaniy va siyosiy aloqalar tarixini o’rganish davlat siyosati darajasiga
ko’tarildi Birinchi Prezidentimiz o‘zining “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” nomli asarida shunday yozadi:” O‘z tarixini bilmaydigan, kechagi kunini unutgan millatning kelajagi yo‘q. Gerodotning O’rta Osiyoning qadimgi xalqlariga doir hikoyalarida massagetlar haqida muhim ma’lumotlar berilgan. Uning yozishicha, massagetlar jasur va behisob (yirik)qabiladir. Ba’zilar ularni skiflarga xos qabilalardan, deb hisoblaydilar. Massagetlarning kiyim-kechagi skiflarnikiga o’xshaydi, turmush tarzi ham mos keladi. Ular dushmanga qarshi otda va piyoda jang qilishadi. Jang qurollari kamon, nayza va oybolta. Bu qurollarining metall(sanchiq)qismi misdan(bronzadan-A.A.), boshqa anjomlari oltin va misdan, jumladan, jang liboslari va otlarning egar-jabduqlari ham oltin bilan bezatilgan. Temir va kumushdan yasalgan buyumlar qo’llanmagan. Chunki bu metallar ularning yerlarida umuman uchramaydi, oltin va mis esa juda ko’p Massagetlar sharqda, quyosh chiqish yo’nalishida, Araks (Amu) daryosining narigi tomonida issedonlarga ro’para joylashganlar. Ba’zilar Araksni Istradan katta deb qarashsa, ayrimlar, aksincha, kichik hisoblashgan. Araks daryosida orollar ko’p...Bu orollarda yashovchi odamlar yozda mevali daraxt hosilini yig’ib, qish uchun quritadilar ...Araksning bir o’zani... Kaspiy dengiziga quyiladi. ...Araksda baliq haddan ziyod. Ular baliqchilik va chorvachilik bilan shug’ullanadilar, bug’doy ekmaydilar¹.
Xitoy manbalarida ko’p mingli massagetlarning og’ir qurol-aslahalari bilan qurollangan otliq qo’shinlari o’sha davrlarda qo’shni mamlakatlarga havf tug’dirib turganligi haqida ma’lumotlar berishgan. Ushbu qurol-aslahaning mavjudligini Ko’kcha dengizi madaniyatiga oid Chirikrabot qo’rg’onlarining biridan topilgan apasiak jangchisining metaldan yasalgan sovuti ham tasdiqlaydi. Qadimiy xorazmiy, jumladan, sak-massaget birlashmasida o’ziga xos harbiy usul va qurol-aslahalar bo’lgan. Gerodot massagetlar va forslar oʻrtasidagi jang tafsilotlarini oʻz asarida quyidagicha tasvirlaydi: "Mening bilishimcha, bu jang varvarlar oʻrtasidagi barcha janglardan ham dahshatli boʻlgan. Avval har ikkala qoʻshin bir-birini uzoq masofadan turib, kamondan oʻqqa tutdilar. Kamon oʻklari tugagach, ular nayza va qilich bn kurashdilar. Jang uzok, vaqt davom etdi. Koʻp qon toʻkildi. Nihoyat, massagetlar gʻalaba qozondilar. Fors qoʻshinlarining asosiy qismi, jumladan, Kir II ham jang maydonida halok boʻlgan. U toʻliq 29 y. shohlik qilgan edi. Kir II ning jasadi topilgach, malika Toʻmarisning buyrugi bn uning kesilgan boshi inson qoni bn toʻlgʻazilgan meshga solingan". Toʻmarisning jasorati va harbiysiyosiy faoliyati toʻgʻrisida xalq dostonlari yaratildi, jangnoma va rivoyatlar toʻqildi. Ergash Jumanbulbul oʻgʻlidan Hodi Zarifov yozib olgan "Oysuluv" dostonida Turon mamlakatining podshosi Oysuluv obrazida Toʻmaris faoliyati oʻzining badiiy talqinini topgan. Yozuvchi Mirkarim Osim "Toʻmaris" qissasida uning jasoratini ulugʻlaydi. Ibrohim Yusupov "Toʻmaris" (1974) dostonini yozgan, kompozitor Ulugʻbek Musayev shu nomli balet (1982)ni sahnalashtirgan. Oʻzbekistonda ayollar oʻrtasida "Toʻmaris oʻyinlari" festivali oʻtkazilmoqda. Qadimgi yunon tarixchisi Gerodotning “Tarix” (mil. avv. V asr) asarida yozilishicha, Ahamoniylar davlati asoschisi Kir II mil. avv. 530-yilda Turonga bostirib kirganida, Toʻmaris massagetlar qabilasining malikasi boʻlgan. Massagetlar bu paytda Amudaryo (Araks) boʻylari va Qizilqumda yashashgan². To‘maris massagetlar podshosining xotini boʻlib, u erining vafotidan soʻng davlatni boshqargan. Erondan kelgan bosqinchilar qoʻshini bilan massagetlar o‘rtasida shiddatli janglar boʻlgan. Dastlabki jangda To‘marisning oʻgʻli Sparangiz (Sparganis) boshchiligidagi massagetlar gʻolib chiqqan. Biroq keyingi jangda forslar hiyla yoʻli bilan Sparangiz va ayrim massagetlarni asir olishganda, or-nomusga chiday olmagan Sparangiz oʻzini oʻldirgan. Toʻmaris oʻgʻlining halokatidan esankirab qolmay, oʻz xalqining manfaatini oʻylab, Kir II dan massagetlar yurtidan chiqib ketishini soʻraydi. Biroq forslar shohi rad javobini bergach, ikki oʻrtada ayovsiz jang boʻlgan.

Gerodot massagetlar va forslar oʻrtasidagi jang tafsilotlarini oʻz asarida quyidagicha tasvirlaydi: “Mening bilishimcha, bu jang varvarlar oʻrtasidagi barcha janglardan ham dahshatli boʻlgan. Avval har ikkala qoʻshin bir-birini uzoq masofadan turib, kamondan oʻqqa tutdilar. Kamon oʻqlari tugagach, ular nayza va qilich bilan kurashdilar. Jang uzoq vaqt davom etdi. Koʻp qon toʻkildi. Nihoyat, massagetlar gʻalaba qozondilar. Fors qoʻshinlarining asosiy qismi, jumladan, Kir II ham jang maydonida halok boʻlgan. U toʻliq 29 yil shohlik qilgan edi. Kir II ning jasadi topilgach, malika (Toʻmaris)ning buyrugʻi bilan uning kesilgan boshi inson qoni bilan toʻlgʻazilgan meshga solingan”.