Urganch davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti tuproqshunoslik kafedrasi

4.5. Ang’izga ekilgan oshqovoqning tuproq fizik xususiyatlariga ta’siri 

4.5.1 Tajriba dalasining tuproq sharoiti. 

Tajriba  dalasining  tuproqlari  qadimdan  sug‘orilib  kelinayotgan  o‘rtacha 

madaniylashgan o‘tloqi tuproqlar bo‘lib, sizot suvlari yer yuzasiga yaqin (1,5—1,8 

m) joylashgan. Tuproqning paydo bo‘lish jarayonlari sizot suvlar ta‘sirida kechadi. 

Hudud  o‘tgan  asrning  50–yillarida  ochiq  kollektor-zovur  tarmoqlari  bilan 

ta‘minlangan.  Mazkur  tuproqlar  vodiydagi  boshqa  tuproqlardan  morfologik 

tuzilishi,  mexanik  tarkibi,  suv-fizik  xossalari,  agrokimyoviy  xususiyatlari  bilan 

tubdan  farq  qiladi.  Bu  tuproqlar,  asosan,  CHirchiq  daryosining  ikkinchi  qayir 

terrasasida ko‘p tarqalgan, allyuvial yotqiziqlardan rivojlangan, tuzilishi bo‘yicha 

har-xil  qatlam  qalinliklarga  ega  bo‘lgan  turli  ona  jinslardan  tashkil  topgan, 

mexanik  tarkibi  ham  turlicha.  SHuningdek,  suv-fizik  xossalari  bo‘yicha  bunday 

tuproqlar  sug‘orib  dehqonchilik  qilish  uchun  o‘ta  qulay,  o‘simliklarning  o‘sib 

rivojlanishi  va  mo‘l  hosil  to‘plashi  uchun  zarur  bo‘lgan  barcha  oziq  moddalar  – 

gumus, azot, fosfor va kaliy tabiiy ravishda ko‘p miqdorda mavjud. Tajriba dalasi 

tuproqlarining  0–30  sm.  li  haydov  qatlamida  gumus  1,784  %  ni,  umumiy  azot  – 

0,183 %, umumiy fosfor – 0,161 % va kaliy 1,07 % ni tashkil qiladi. Azot, fosfor 

va kaliyning harakatchan shakllari (NO

3

, P

2

O

5

 va K

2

O) haydov qatlamida tegishli 

ravishda 31,3; 37,9 va 134 hamda haydov osti qatlamida 17,2; 30,1 va 111 mg/kg. 

ni tashkil etadi.  

Tajriba dalasi tuprog‘ining chegaraviy dala nam sig‘imi 0-30 sm li qatlamda 

tuproqning  quruq  og‘irligiga  nisbatan  24,34  %  (hajmga  nisbatan  33,26  %),  0–50 

sm li qatlamda – 23,60 % (32,77 %), 0–70 sm – 23,07 % (32,24 %) va 0–100 sm li 

qatlamda  esa  o‘rtacha  22,27  %  (27,87  %)  ni  tashkil  etadi.  0–30  sm  li  qatlamda 

---

 

 

57 

 

CHDNS ga to‘g‘ri keluvchi suv zaxirasi 997,8 m

3

/ga. ga, 0–50 sm – 1638,5, 0–70 

sm  –  2256,8 va  0–100 sm. li  qatlamda  2787  m

3

/ga. ga to‘g‘ri keladi .Tuproqning 

hajmiy og‘irligi 0–30 sm. li qatlamda 1,36 g/sm

3 

ni,  0–50  sm  –  1,39;  0–70  sm  – 

1,40  va  0–100  sm.  li  qatlamda  o‘rtacha  1,39  g/sm

3

  ni  tashkil  etadi.  0-30  sm 

qatlamdagi tuproqning solishtirma og‘irligi 2,68 g/sm

3

, 30–50 sm  –  2,68; 70–100 

sm  –  2,70  va  0–100  sm.  li  qatlamda  o‘rtacha  2,69  g/sm

3 

ga  teng.  Mazkur 

tuproqlarning  1  m.  li  qatlamida  0,01  mm.  dan  kichik  fraktsiyalar  (loy)  miqdori 

33,87–40,48 % ni tashkil etadi.Tuproqning 6 soatdagi suv o‘tkazuvchanligi 805,8 

m

3

/ga  (1-  soatda  232,0  m

3

/ga,  2-  soatda  –  161,6;  3-  soatda  –  132,7;  4-  soatda  – 

105,2; 5- soatda – 93,2 va 6- soatda 81,2 m

3

/ga) ga teng.